aardgas

Beste woningisolatie zorgt voor 80 procent minder gasgebruik

by

Aardgas zal de komende jaren alleen maar duurder worden. Daarom zullen steeds meer woningeigenaren en verhuurders nadenken over maatregelen die het aardgasverbruik zullen verminderen. Helemaal van het aardgas af is voor veel woningeigenaren bijna niet mogelijk. Dan zouden ze een warmtepomp, pelletketel of een waterstofketel moeten laten installeren. Deze nieuwe verwarmingsbronnen zijn echter nog niet heel bekend en kunnen ook niet in elke woning worden toegepast. Ook is het nog niet met zekerheid te zeggen dat een pelletketel of een waterstofketel wel echt duurzaam zijn.

Een oplossing die meer voor de hand ligt is het aanbrengen van betere woningisolatie. Dat zorgt er voor dat er minder warmte uit de woning verdwijnt en het aardgasverbruik aanzienlijk wordt verlaagd. Het isoleren van woningen kan op verschillende manieren gebeuren. Bekende methodes zijn het aanbrengen van vloerisolatie of bodemisolatie. Ook het isoleren van de spouw in de spouwmuren wordt veel toegepast. Daarnaast kiezen mensen er voor om het dak of de zoldervloer te isoleren. Al deze methodes zorgen er voor dat een deel van de warmte beter wordt binnen gehouden. Dit effect wordt groter als mensen bepaalde vormen van isolatie gaan combineren. In dat geval wordt de isolatie van een woning vaak aanzienlijk verbetert en kan de woning zelfs een hoger energielabel krijgen.

Het isoleren van woningen kan duizenden euro’s kosten. Gelukkig zijn er vaak subsidiemogelijkheden. Die zorgen er voor dat een deel van de kosten van woningisolatie worden gedrukt. Volgens Milieu Centraal kan het aanbrengen van optimale woningisolatie bijna 2.000 euro per jaar schelen. Dat is echter berekend onder de oude belastingtarieven die in 2019 van toepassing waren. Nu de belasting op aardgas maar ook de tarieven voor aardgas alleen maar omhoog lijken te gaan worden de voordelen allen maar groter als mensen besluiten om een woning te isoleren.

Wat is radiatorfolie?

by

Radiatorfolie is een folie die achter de radiator kan worden aangebracht en de stralingswarmte weer de ruimte in reflecteert. Radiatorfolie wordt aangebracht om zo weinig mogelijk warmte te verliezen aan de achterkant van de radiator. Radiatoren zijn namelijk over het algemeen onder ramen bevestigd aan een muur waarvan de andere kant contact heeft met de buitenlucht en buitentemperatuur. Door radiatorfolie te gebruiken wordt er zo weinig mogelijk warmte afgegeven aan de muur en juist meer afgegeven aan de ruimte die verwarmt wordt.

Door het toepassen van radiatorfolie kan de warmtestraling aan de achterkant van de radiator met 75 tot zelfs 95 procent verminderd worden. Dit percentage is afhankelijk van het soort radiatorfolie dat men gebruikt. Ook moet het radiatorfolie op de juiste manier worden aangebracht om een zo hoog mogelijk rendement te realiseren. Als men het idee achter radiatorfolie wil begrijpen is het belangrijk dat eerst wat algemene informatie wordt verstrekt over de warmteafgifte door radiatoren. Daarover gaat de volgende alinea.

Warmteafgifte door radiatoren
Radiatoren treft men aan in woningen met een centrale verwarming. Een radiator is een onderdeel van een centrale verwarming en bestaat meestal uit één of meerdere panelen die hol zijn en opgevuld worden met cv-leidingwater. Radiatoren stralen warmte uit doormiddel van confectie. Het centrale punt in de centrale verwarming is in feite de cv-ketel. Deze cv-ketel wordt meestal op aardgas gestookt maar er zijn ook woningen die al voorzien zijn van een waterstofketel. Of men nu een waterstofketel heeft of aardgasgestookte cv-ketel het principe van de radiator werkt het zelfde alleen is de brandstof die wordt gebruikt om het cv-water te verwarmen anders.

Vanuit een cv-ketel wordt warm water richting de radiatoren getransporteerd. Met de radiator wordt de warmte van het cv-leidingwater afgegeven aan de omgeving. Dat gebeurd aan twee kanten namelijk de kant van de ruimte en de andere kant die richting de muur is gericht. De zijde die naar de ruimte is gericht is volledig functioneel maar de kant die richting de muur is gericht verwarmt ook voor een deel de muur en de ramen die daar boven zijn geplaatst.

Het nut van radiatorfolie
Door de warmteafgifte op de muren en de ramen gaat veel warmte verloren. Daarom kan radiatorfolie worden aangebracht zodat de warmte van de radiator zo weinig mogelijk op de muur wordt overgedragen en zoveel mogelijk wordt gereflecteerd richting de radiator zelf zodat het in de lucht van de ruimte wordt gebracht. Door radiatorfolie te gebruiken wordt er minder warmte verspilt. Omdat de warmte beter benut wordt is de ruimte sneller warm en hoeft de cv-installatie minder aardgas of waterstof (indien gebruik wordt gemaakt van een waterstofketel) te verstoken. Naast energiezuinigheid wordt er dus ook geld bespaard en minder CO2 uitgestoten.

Standaard radiatorfolie en hr-radiatorfolie
Er zijn verschillende soorten radiatorfolie op de markt verkrijgbaar. Men zou onderscheid kunnen maken tussen standaard radiatorfolie en hr-radiatorfolie oftewel hoogrendement radiatorfolie. Standaard radiatorfolie vermindert de warmtestraling naar de buitenmuur tot 75 procent en speciaal hr-radiatorfolie vermindert de warmtestraling met ongeveer 95 procent. Er is ook onderscheid in de manier waarop men radiatorfolie aanbrengt. Een groot deel van de radiatorfolie wordt bijvoorbeeld direct met magneten aan de radiator vastgezet. Weer andere mensen plakken de radiatorfolie op de muur recht achter de radiator. Radiatorfolie die met magneetjes wordt vastgezet is het meest populair omdat dit het makkelijkste is en er voor zorgt het minste warmteverlies. Daarnaast is radiatorfolie met magneetjes ook vrijwel geheel uit het zicht waardoor het ook vanuit esthetisch oogpunt de beste keuze is.

Kan een aardgasgestookte cv-ketel omgebouwd worden tot waterstofketel?

by

Nederland zal de komende jaren afscheid gaan nemen van aardgas als verwarmingsbron. In plaats daarvan worden andere energiebronnen aangewend die duurzamer zijn. Dit wordt ook wel de energietransitie genoemd. Waterstof wordt binnen deze energietransitie steeds vaker genoemd als vervangende brandstof voor aardgas. Dat betekent dat men in de toekomst geen aardgasgestookte cv-ketels gaat gebruiken maar zogenaamde waterstofketels. Een aantal vragen kunnen dan ontstaan.

Allereerst de vraag of waterstof wel gebruikt kan worden in een cv-installatie. Het antwoord op deze vraag is ‘ja’. Waterstof kan worden gebruikt voor een cv-installatie alleen moet men dan wel een andere ketel gebruiken. De waterstofketel is speciaal ontworpen voor het verstoken van waterstof in een cv installatie. Dan is er natuurlijk nog de vraag of een aardgasgestookte cv-installatie kan worden omgebouwd tot waterstofketel. Deze vraag wordt in de volgende alinea behandeld.

Aardgasgestookte cv-ketels ombouwen tot waterstofketels
Aardgas is een fossiele brandstof en waterstof is een brandbaar gas dat men kan produceren. Beide brandstoffen kunnen worden gebruikt om cv-leidingwater te verwarmen. Toch is er wel een duidelijk verschil. Zo heeft waterstof een hogere verbrandingssnelheid dan aardgas. Dat is een aspect dat er voor zorgt dat men een aardgasgestookte cv-ketel niet kan gebruiken voor het verstoken van waterstof. Er zullen een aantal componenten moeten worden veranderd.

Componenten vervangen
Allereerst moeten de branders van de cv-ketel worden vervangen door branders die zijn ontworpen voor het verstoken van waterstof. De dichtheid van waterstof is ook anders evenals de vlamtemperatuur die hoger is. Om die reden moet de gebruikelijke aardgasgestookte cv-ketel verschillende aanpassingen ondergaan. Dat zorgt er voor dat het in de toekomst bijna ondoenlijk is om alle aardgasgestookte cv-ketels om te bouwen tot waterstofketels. Om die reden worden steeds vaker ketels in woningen gebouwd die voor aardgas en waterstof geschikt zijn. Deze ketels zijn alvast geplaatst voor het geval we in Nederland geen aardgas meer gaan gebruiken maar waterstof.

Is een waterstofketel de oplossing?
Toch is het nog maar de vraag of waterstof daadwerkelijk gebruikt gaat worden als vervangende brandstof voor aardgas om woningen te verwarmen. Om die reden wordt nog gewacht met de grote klus om alle woningen in Nederland te voorzien van een cv-ketel die ook als waterstofketel kan worden gebruikt. Het grote voordeel is wel dat er niet heel veel aanpassingen hoeven te worden gedaan aan het aardgasleidingnetwerk. In principe zou men ook door deze leidingen waterstof naar waterstofketels kunnen transporteren. Toch is waterstof niet de perfecte oplossing. Aardwarmte en warmtepompen zijn veel betere oplossingen omdat deze duurzamer zijn en woningen zelf in hun eigen energie kunnen laten voorzien zoals bij nulwoningen, balanswoningen en passiefhuizen het geval is.

Proef met waterstofketels
Verschillende installatiebedrijven doen in Nederland echter al mee aan projecten waarin woningen worden gebouwd die doormiddel van waterstof verwarmd worden. Deze projecten kunnen een voorproefje zijn van de toekomst. Door projecten te bouwen met waterstofketels raken mensen meer met het idee vertrouwt en kunnen ze in de toekomst hun ervaringen met waterstofketels delen in de social media. Dat kan er voor zorgen dat de acceptatie en populariteit van waterstofketels toeneemt.

Wat is gasificatie of vergassing?

by

Gasificatie wordt ook wel vergassing genoemd en is een chemisch proces waarin men materiaal zoals steenkool of biomassa onder een hoge temperatuur van 1.300 tot 1.500 °C omgezet in een gasvormig mengsel dat voornamelijk bestaat uit waterstof (H2) en koolmonoxide (CO). Het gas dat tijdens gasificatie oftewel vergassing ontstaat is een geproduceerd gas dat men ook wel synthesegas noemt. Soms hanteert men de term stadsgas.

Er wordt tijdens gasificatie een uitgangsmateriaal gebruikt. Dit uitgangsmateriaal kan heel verschillend zijn. Vaak wordt er gebruik gemaakt van steenkool waardoor men het proces ook Kolenvergassing zou kunnen noemen. Ook gebruikt men voor vergassing koolwaterstoffen als uitgangsmateriaal. Andere materialen zijn biomassa en aardgas. Door de oxidatie die tijdens het proces optreed wordt de temperatuur extra hoog. Er wordt tijdens vergassing naast het uitgangsmateriaal ook stoom gebruikt en zuurstof toegevoegd.

Er wordt een katalysator gebruikt in de vorm van ijzer. Tijdens het gasvormingsproces wordt de stoom in combinatie met de gassen, die door de verhitting van het uitgangsmateriaal ontstaan, langs de katalysator geleid. Daardoor ontstaan verschillende reacties. Door meer stoom of minder stoom toe te voegen en de verhouding tussen waterstof en koolmonoxide te wijzigen kan met het proces beïnvloeden en ook de gassen die geproduceerd worden wijzigen.

Hogetemperatuurvergassers
In de meeste vergasinstallaties wordt gewerkt met hoge temperaturen van 1.300 tot 1.500 °C deze hoge temperaturen worden mede behaald door de oxidatie die tijdens het proces optreed. Men noemt vergassers die onder deze temperatuur werken ook wel hogetemperatuurvergassers. Daarvoor gebruikt men steenkool van hoge kwaliteit en geen materialen van lage kwaliteit zoals bruinkool. Het nadeel van de hoge kwaliteit van steenkool is dat dit vaak dure steenkool is. Bruinkool is echter goedkoper maar zorgt voor meer CO2 emissie.

Door de hoge temperatuur smelt een deel van het as en de verontreiniging. Deze vormen een slak op het materiaal. Deze slak vervuild de installatie en beschadigd bovendien de hittebestendige bekleding van het vat dat gebruikt wordt voor de vergisting. Om die reden moeten vergistingsinstallaties ongeveer om de vijf jaar hersteld worden of een nieuwe vergistingsreactor krijgen. Dit maakt hogetemperatuurvergassers wel kostbaar in onderhoud en gebruik.

TRIG-technologie (Transport Integrated Gasification)
In Amerika heeft onder andere de Southern Company een alternatieve vergassingstechnologie ontwikkeld. Dit is de zogenaamde TRIG-technologie waarbij de afkorting TRIG staat voor Transport Integrated Gasification. Dit is geen hogetemperatuurvergassing omdat gewerkt wordt met een temperatuur van 980 °C. Deze temperatuur ligt aanzienlijk lager waardoor er veel minder slakken ontstaan. Daarnaast werkt men met de TRIG-technologie wel met bruinkool. Dit is minder milieuvriendelijk maar wel in grote mate verkrijgbaar en goedkoop.

Vergisting van biomassa

by

Biomassa kan op verschillende manieren worden gebruikt als energiebron. De gebruikelijke methoden zijn verbranding, vergassing en vergisting. Het laatste proces, vergisting, is een vorm van een rottingsproces. Het vergisten van bijvoorbeeld groente- fruit- en tuinafval gebeurd zonder zuurstof en met andere bacteriën dan de bacteriën die voor compostering worden gebruikt. Tijdens de vergisting van afval ontstaat er een brandbaar gas, het methaangas.

In een warmtekrachtcentrale kan men dit methaangas verbranden. Hierdoor ontstaat zogenaamde duurzame warmte. Het gas dat namelijk verbrand wordt is niet afkomstig uit de aardbodem en geen fossiele brandstof. Methaangas dat uit vergisting wordt verkregen is duurzaam omdat het tijdens vergisting voortdurend opnieuw verkregen kan worden en dus in theorie niet op kan raken. Zolang er afval aanwezig is dat vergist kan worden kan methaangas verkregen worden.

Biogas
Biogas is een gas dat veel methaan bevat. Dit gas wordt onder andere geproduceerd door afvalverwerkers en agrarische bedrijven. Ook rioolzuiveringsinstallaties produceren doormiddel van vergisting biogas. Daarvoor gebruiken rioolzuiveringsbedrijven het rioolslib. Dit rioolslib kan goed vergist worden omdat het allemaal afvalstoffen en bacteriën bevat. Het vergisten van rioolslib wordt daarom bij veel rioolwaterzuiveringsinstallaties gedaan.

Op agrarische bedrijven wordt met name de mest van dieren vergist in vergistingsinstallaties. Daarnaast wordt er ook overige agrarische afvalproducten aan dit vergistingsproces toegevoegd. Dit bijmengen van vergistingsafval wordt ook wel co-vergisting genoemd.

Stortgas
Op vuilstorthopen treed ook een vergistingsproces op. Deze vergisting komt automatisch tot stand als men organisch afval laat rotten. Daarbij ontstaat dus ook methaan. Het methaangas dat ontstaat op stortplaatsen noemt men ook wel stortgas. Dit stortgas kan men verbranden. Daarvoor moet men het stortgas echter wel opvangen. Daarvoor kunnen leidingen worden aangelegd in de afvalberg.

Met de leiding vangt men het stortgas op en wordt dit gas getransporteerd naar een centraal punt. Het stortgas is ook een duurzaam gas omdat het geen fossiel gas is. Het opvangen van stortgas is milieuvriendelijk. Methaan is namelijk een schadelijk broeikasgas en zelfs schadelijker dan CO2. Daarom is het goed om methaan op te vangen en te verbranden. Bij het verbranden van methaan wordt dit gas namelijk omgezet in CO2. Daardoor wordt afval dat in feite niet meer bruikbaar is toch nog nuttig gebruikt. Het is niet de ideale situatie voor de circulaire economie maar het is beter dan restafval geheel onbenut te laten.

Wat is een energieverbruiksmanager?

by

Een energieverbruiksmanager is een apparaat of een applicatie (app) waarmee men op een display of digitaal op een smartphone, tablet of pc inzicht kan krijgen in het energieverbruik van een gebouw en de daarin aanwezige energieverbruikende apparaten en installaties. Met een energieverbruiksmanager kan men informatie inwinnen over het energieverbruik. Dit systeem is meestal gekoppeld aan een slimme meter of staat hiermee in contact. De meetgegevens van de slimme meter worden in de energieverbruiksmanager gevisualiseerd aan de gebruiker. De meterstanden die door de slimme meter worden geregistreerd worden vertaald in grafieken en tabellen. Dat maakt het voor mensen mogelijk om inzicht te krijgen in de momenten waarop veel of juist weinig energie wordt verbruikt in een bepaald gebouw.

Energieverbruik managen
Energieverbruiksmanagers zijn er in verschillende soorten. Zo zijn er fysieke kastjes maar er zijn ook digitale energieverbruiksmanagers zoals de eerder genoemde app of de programma’s die men kan bekijken op een tablet of op een pc. De programma’s kunnen heel uitgebreid zijn. Zo kan men in tabellen en grafieken een duidelijk beeld krijgen van het energieverbruik. Dit energieverbruik kan men dikwijls ook vergelijken met verschillende periodes die zijn geweest. Men kan het energieverbruik per dag inzichtelijk krijgen. Sommige dagen maakt men meer gebruik van bepaalde energieverslindende apparaten en dat heeft een effect op de meetresultaten die worden gemeten door de slimme meter. Deze meetgegevens worden vervolgens weer doorgestuurd naar de energieverbruiksmanager.

Op die manier kan men meer inzicht krijgen in het energieverbruik en kan met het energieverbruik ook gaan managen. Men kan dan namelijk bepalen welke apparaten veel of weinig energie verbruiken. Indien mogelijk kan men de installaties en apparaten die veel energie verbruiken gaan vervangen voor energiezuinige varianten. Op die manier kan men een woning meer klimaatneutraal of CO2 neutraal maken en bovendien besparen op de energielasten.

Slimme meter of energieverbruiksmanager?
Uit de alinea’s hiervoor komt al een beetje naar voren dat een slimme meter en een energieverbruiksmanager twee verschillende apparaten of systemen zijn. Dat is in de praktijk ook zo. Een slimme meter is altijd een fysiek meetinstrument dat dikwijls in de meterkast is geplaatst. Een slimme meter meet het gasverbruik en het elektriciteitsverbruik. Deze meetgegevens zijn in principe voldoende om aan een energieleverancier door te geven. Een slimme meter wordt ook gebruikt om te meten hoeveel energie wordt teruggeleverd op het elektriciteitsnet.

Alleen meetgegevens maken geen tendens inzichtelijk met betrekking tot het energieverbruik. Men kan dus met een slimme meter niet goed inzichtelijk krijgen in welke periode pieken en dalen in het energieverbruik zijn gemeten en welke ontwikkelingen hierin zijn geweest. Dergelijke ontwikkelingen kan men wel inzichtelijk krijgen met een energieverbruiksmanager. Een energieverbruiksmanager staat wel in contact met de slimme meter. Dat is noodzakelijk want de energieverbruiksmanager meet zelf het energieverbruik niet. Het apparaat of de app wordt alleen gebruikt voor het inzichtelijk maken van gegevens.

Wat is een slimme meter?

by

Een slimme meter is een digitale energiemeter waarmee kan worden bijgehouden hoeveel elektrische stroom of gas is verbruikt. De slimme meter is daardoor een nieuwe soort gasmeter en elektriciteitsmeter in één. Slimme meters zijn geschikt voor het registreren van een zogenaamd dubbeltarief. Daarnaast is een slimme meter ook uitgerust met speciale technologie waardoor deze meterstanden op een afstand kan doorsturen. Deze meters worden ook gebruikt om bij te houden hoeveel elektrische energie wordt terug geleverd op het energienet. Deze terug levering van elektrische energie vindt plaats bij woningen met zonnepanelen of andere systemen waarmee elektrische energie kan worden opgewekt.

Slimme meter is niet slim
Een slimme meter is niet slim in de letterlijke zin. Dit houdt in dat deze meters niet voorzien zijn van hoogwaardige kunstmatige intelligentie. In plaats daarvan is een slimme meter meer een meetinstrument voor de energiesector. Slimme meters zijn echter wel uitgerust met een geheugen waarmee ze het energieverbruik van een gebouw digitaal kunnen opslaan. Dit geheugen is geplaatst in de elektriciteitsmeter. In deze meter worden de elektriciteitsmeterstanden én gasmetersstanden opgeslagen. Dit betekent dat de gasmeter is verbonden met de elektriciteitsmeter.

Naast deze mogelijkheid om gegevens op te slaan is deze energiemeter ook een communicatiesysteem omdat hiermee de meterstanden automatisch naar een energieleverancier kunnen worden gestuurd. Woningeigenaren kunnen echter ook zelf hun energieverbruik doormiddel van een slimme meter in kaart brengen. Daarvoor moet men echter wel een zogenaamde slimme thermostaat met display hebben, een energieverbruiksmanager of een speciale energieverbruik-app.

Dubbeltarief
Zoals hiervoor genoemd kunnen slimme meters worden gebruikt voor de registratie van een enkeltarief en een dubbeltarief. Bij een dubbeltarief is er sprake van een piek en een dal in de tariefopname. Dit is meestal gekoppeld aan een lager tarief gedurende de nacht en een hoger tarief gedurende de dag. Het wordt ook wel een hoog-laag tarief genoemd. De energieleverancier brengt dan twee verschillende tarieven in rekening bij de energieafnemer. Een slimme meter maakt deze gegevens inzichtelijk voor de energiegebruiker en is daardoor een interessant meetinstrument.

Energie terugleveren
Het terugleveren van energie op het energienet wordt een steeds belangrijker onderwerp in de energiesector. Er worden in Nederland steeds meer energiezuinig en CO2 neutrale woningen gebouwd. Hierbij kun je denken aan het type nulwoning of een passiefhuis. Deze woningen gebruiken een groot deel van het jaar niet of nauwelijks energie en kunnen daarom in bijvoorbeeld hele zonnige periodes meer zonne-energie opwekken dan nodig is voor het energieverbruik van de woning. Dit overschot aan energie kan worden teruggeleverd aan het energienet. Niet alleen een passiefhuis of nulwoning kan een energieoverschot hebben.

Ook andere woningen en utiliteit kunnen terugleveren op het energienet. Een slimme meter is daarbij een handig instrument waarmee de teruglevering van energie inzichtelijk wordt gemaakt. Het is belangrijk dat de slimme meter goed werkt omdat energie geld kost en geld oplevert. Door gebruik te maken van een slimme meter kan de energieleverancier zien hoeveel energie daadwerkelijk is afgenomen. Daarvoor kan de energieleverancier de hoeveelheid afgenomen energie in mindering brengen op de hoeveelheid geleverde energie. In de meeste gevallen zal men meer energie afnemen dan terugleveren maar bij een nulwoning of passiefhuis is dat niet altijd het geval.

Energieverbruiksmanager
Het meten van de energieafname is slechts één aspect van energiemanagement. Iemand die echt goed inzicht wil krijgen in het energieverbruik van een gebouw of woning zal een energieverbruiksmanager moeten aanschaffen. Een energieverbruiksmanager geeft inzage in het energieverbruik. Een energieverbruiksmanager bestaat meestal uit een los kastje dat wordt aangesloten op de elektriciteitsmeter en zorgt voor meer informatie over het daadwerkelijke gebruik van gas en elektriciteit. De aansluiting van de energieverbruiksmanager kan rechtstreeks worden gedaan. Dan blijven de gegevens binnen de woning. Voor een dergelijke aansluiting kan men gebruik maken van de zogenaamde P1-poort die inde slimme meter aanwezig is.

Veel energieverbruiksmanagers werken met een softwaresysteem zoals een app. Een energieverbruiksmanager zou je daardoor kunnen rekenen tot domotica of in een bepaalde mate tot internet of things. Toch is de communicatie vanuit een energieverbruiksmanager wel eenzijdig. Men kan een energieverbruiksmanager dus niet programmeren om alle energieverbruikende installaties aan te sturen zodat meer of minder energie wordt verbruikt.

Gegevens van een slimme meter raadplegen
Slimme meters zijn een informatiebron met betrekking tot het energieverbruik van een woning of ander gebouw bijvoorbeeld utiliteit. Het is natuurlijk belangrijk dat men de meetgegevens kan uitlezen. Natuurlijk worden meetgegevens door computersystemen geregistreerd en verwerkt. De taal van computers is echter anders dan de taal van mensen. Daarom wordt gebruik gemaakt van een interface. Deze interface is meestal een display die voorzien is van een paneel met knoppen.

Door de knoppen op de interface kan een mens gegevens opvragen en als het ware communiceren met in dit geval de slimme meter. Men kan doormiddel van een stekker een display in contact brengen met de slimme meter. De display en het bijbehorende kastje is in dit geval de energieverbruiksmanager die ook in de vorige alinea werd benoemd. De energieverbruiksmanager geeft een beter inzicht in het daadwerkelijke energieverbruik van de woning. Een slimme meter kan ook draadloos gegevens doorsturen naar bijvoorbeeld een app op een smartphone of richting een energieleverancier. Uiteraard zal men wel toestemming moeten geven aan een energieleverancier voordat een dergelijke draadloze verbinding tot stand wordt gebracht.

Wat zijn organische brandstoffen?

by

Organische brandstoffen zijn energiedragers van organische aard die energie leveren doormiddel van een chemische reactie zoals verbranding of oxidatie. Organische brandstoffen zijn organisch, dat wil onder andere zeggen dat deze brandstoffen koolstofverbindingen bevatten. De energie die door de verbranding of oxidatie van organische brandstoffen ontstaat kan worden gebruikt voor licht, warmte en kinetische energie.

Voorbeelden van organische brandstoffen
Organische brandstoffen worden in de praktijk veel gebruikt. Er zijn door de jaren heen verschillende organische brandstoffen ontwikkeld met specifieke eigenschappen. We noemen een aantal voorbeelden van organische brandstoffen:

  • Aardolie is een fossiele brandstof waaruit verschillende motorbrandstoffen zijn ontwikkeld zoals benzine, diesel en kerosine.
  • Lpg oftewel liquefied petroleum gas. Wordt gemaakt door een behandeling van zowel aardolie als aardgas. Lpg is een fossiele brandstof waarvan ongeveer 60% wordt gewonnen uit en 40% uit raffinage van olie.
  • Aardgas is fossiele brandstof en wordt onder andere als compressed natural gas CNG op de markt gebracht en als: Liquefied/liquid natural gas (lng). Lng is vloeigbaar gemaakt aardgas en is een cryogene brandstof.
  • Steenkool is een fossiele brandstof die onder andere nog veel wordt gebruikt in kolencentrales.
  • Bruinkool is ook een fossiele brandstof die in het verleden veel werd gebruikt.
  • Biobrandstof is een verzamelnaam die wordt gebruikt voor verschillende brandstoffen die een organische oorsprong hebben maar niet bestaan uit fossiele brandstoffen. Biobrandstoffen kunnen vast, vloeibaar of gasvormig zijn en worden vaak geproduceerd uit afval.
  • Biomassa is ook geen fossiele brandstof en bestaat uit zowel plantaardig als dierlijk materiaal.
  • Hout wordt tegenwoordig nog steeds als brandstof gebruikt in bijvoorbeeld een open haard.
  • Houtpellets zijn korreltjes die zijn gemaakt van houtpoeder en worden met name gebruikt voor pelletkachels en pelletketels.
  • Turf is opgedroogd veen en werd in het verleden gebruikt als brandstof.

Shell contract getekend over aardgas met Koeweit in december 2017

by

Shell heeft de overeenkomst over de levering van lng gesloten met de nationale oliemaatschappij van Koeweit. Het Nederlands-Britse olieconcern heeft het bericht over de levering van vloeibaar gemaakt aardgas zondag 24 december 2017 bekendgemaakt.

Wat is lng?
Shell heeft onlangs een nieuw langjarig contract getekend over de levering van vloeibaar aardgas dat ook afgekort wordt met lng. De afkorting lng staat voor liquefied natural gas. Met de Engelse term liquefied natural gas doelt men op vloeibaar gemaakt aardgas. Men noemt liquefied natural gas ook wel gas in cryogene toestand of cryogeen gas. Dit houdt in dat het aardgas een zeer lage temperatuur heeft waardoor het gasvormige aardgas vloeibaar wordt. Dat maakt dat het ‘liquefied’ is en omdat het uit de bodem wordt gehaald spreekt men van ‘natural gas’.

Is lng milieuvriendelijk?
Men moet echter niet de indruk krijgen dat het gaat om biogas want dat is zeker niet het geval, aardgas is een delfstof en behoort tot de fossiele brandstoffen. Aardgas is daardoor zeker niet milieuvriendelijk maar wel minder schadelijk voor het milieu dan het verbranden van aardolie, steenkool en bruinkool. Om die reden worden kolcentrales soms vervangen door aardgascentrales voor de energieopwekking. De zorgt voor minder CO2 emissie maar is nog lang niet zo ‘milieuvriendelijk’ als het opwekken van elektriciteit met windmolens.

Levering liquefied natural gas
De levering van lng zal plaatsvinden vanaf 2020 dan gaat de leveringsovereenkomst in. De overeenkomst heeft een looptijd van vijftien jaar. Shell zal het liquefied natural gas leveren aan Koeweit. Met het lng moet Koeweit een extra impuls krijgen voor de groeiende energiebehoefte. De energiebehoefte is echter slechts één kwestie. Het land moet bijvoorbeeld ook een bijdrage leveren aan de beperking van de CO2 uitstoot. Koeweit moet de emissie van vervuilende stoffen en broeikasgassen terugdringen.

Lng en Koeweit
Het contract is dus belangrijk voor Koeweit maar ook voor Shell. Er werd echter geen bericht gegeven over de omvang van het contract. Daarnaast werden ook geen financiële details vermeld. Al vanaf 2010 werd lng aan Koeweit geleverd door Shell. Op dit moment werkt Koeweit aan haar eigen productiecapaciteit. Omdat Koeweit nog onvoldoende liquefied natural gas produceert zal het land nog afhankelijk zijn van de import van lng uit het buitenland. Daarom kan Shell de komende jaren zeker nog het liquefied natural gas aan het Golfstaatje.

Export van aardgas uit Nederland moet omlaag vanaf 2017

by

Nederland verdient nog steeds veel geld met het exporteren van laagcalorisch aardgas naar andere landen, waaronder naar België. Hoewel de export van aardgas veel geld oplevert zijn er ook zorgen over de aardgaswinning in Nederland. De provincie Groningen heeft de afgelopen jaren te maken gehad met bodemdaling ten gevolge van de aardgaswinning. Deze bodemdaling heeft vervolgens weer aardbevingen veroorzaakt en veel materiële, financiële en ook emotionele schade veroorzaakt bij de Groningse bevolking. Minister Kamp, de minister van economische zaken van het vorige kabinet, moest uiteindelijk wel de gaswinning in Groningen beperken. De nieuwe minister van economische zaken, Eric Wiebes, ziet naar eigen zeggen geen andere taak voor zichzelf dan het binnenlands verbruik en de export van aardgas naar beneden te krijgen.

Verbruik van aardgas beperken
Minister Wiebes gaf zijn visie over het aardgasbeleid van Nederland donderdag 14 januari aan de Tweede Kamer. Dit deed hij tijdens de begrotingsbehandeling van zijn ministerie. Vanuit de Kamer waren er onder andere vragen van de SP en GroenLinks die graag van de minister wilden horen hoe hij de komende jaren met het aardgas van Nederland om zou gaan. Minister Wiebes gaf in zijn reactie ook aan dat hij desnoods per huishouden een gastoestel zou willen inruilen voor een elektrische variant. Dit is echter een deel van de oplossing. Huishoudens in Nederland zijn nog veelvuldig aangesloten op het aardgasnet. Aardegas wordt onder andere gebruikt voor centrale verwarmingsinstallaties en voor kooktoestellen die in de volksmond ook vaak gastoestellen worden genoemd. Het aanpakken van dit gasverbruik is uiteraard verstandig omdat daarmee het verbruik van laagcalorisch gas omlaag gaat. Echter moet men ook de grootverbruikers van aardgas ondersteunen of verplichten tot een energietransitie. Dit houdt in dat de grootgebruikers in de (zware) industrie zullen moeten overstappen op een andere energiebron of andere energiebronnen. Dat blijkt minder eenvoudig dan men eerder had gehoopt.

Laagcalorisch aardgas
Groningen is één van de belangrijkste gebieden waar laagcalorisch aardgas uit de aardbodem wordt gehaald. Niet alleen veel Nederlandse huishoudens zijn afhankelijk van dit laagcalorische aardgas ook andere landen zijn hiervan afhankelijk. Denk hierbij aan België die een grote afnemer is van het Nederlandse laagcalorische aardgas. Met laagcalorisch wordt overigens duidelijk gemaakt dat het gaat om aardgas met een lagere energiewaarde dan hoogcalorisch aardgas. Voor laagcalorisch aardgas zijn andere installaties vereist dan hoogcalorisch aardgas. Dit houdt in dat men niet zomaar van laagcalorisch aardgas kan overschakelen op hoogcalorisch aardgas. Daarvoor zou men dus de centrale verwarmingsketels moeten aanpassen, gastoestellen en andere gasverbruikende installaties. Dat is niet eenvoudig en zal veel geld kosten. Toch moeten er beslissingen worden genomen op dit gebied. Er zijn namelijk weinig locaties in Europa waar laagcalorisch gas uit de aardbodem wordt gehaald. Als Nederland minder laagcalorisch aardgas produceert dan zal Nederland meer moeten gas moeten importeren uit andere landen. Grote kans dat dit voornamelijk hoogcalorisch aardgas zal zijn met alle technische problemen/ gevolgen van dien.

Export laagcalorisch aardgas beperken
Op dit moment wordt laagcalorisch Gronings aardgas geëxporteerd naar verschillende Europese landen waaronder Duitsland, België en Frankrijk. Nederland heeft in die gevallen te maken met juridische verplichtingen met betrekking tot de levering van aardgas. Deze afspraken moeten worden nagekomen. Wiebes heeft al zijn eerste “wrevelige gesprek met een buitenlandse collega” gehad over deze leveringsverplichting. Het wordt nog een hele lastige kwestie om de export van gas naar andere landen te reduceren.

Wat betekend de afkorting VCA van een VCA certificaat?

by

VCA is een term die veel wordt gebruikt op de bouw en in andere technische sectoren. Met VCA doelt men op een algemeen veiligheidscertificaat die veel werknemers in bezit moeten hebben voordat ze de werkzaamheden op bijvoorbeeld een bouwlocatie mogen uitvoeren. De term VCA is inmiddels zo bekend dat men vaak niet eens weet waar de afkorting VCA voor staat. De afkorting VCA betekend het volgende

  • De V staat voor VGM. Deze afkorting staat voor Veiligheid, Gezondheid en Milieu
  • De C staat voor Checklist. Met een checklist wordt een vragenlijst bedoelt die is uitgewerkt in een screeningsysteem en doorlichtingssysteem.
  • De A staat voor Aannemers. Bedrijven die onder de aannemers vallen zijn bedrijven die werkzaamheden uitvoeren voor opdrachtgevers. Ze nemen dus het werk aan. Deze werkzaamheden worden vrijwel altijd op andere locaties dan de vestigingslocatie van het bedrijf. Hierbij kan men denken aan bouwlocaties.

Doel van VCA
VCA staat dus voor VGM, Checklist voor Aannemers. Het belangrijkste doel van VCA-certificering is het vorderen van de kennis met betrekking tot veilig werken voor werknemers (basis VCA) en leidinggevenden  VCA VOL) zodat het aantal ongelukken op de werkplek afneemt en de veiligheid en gezondheid van werknemers beter wordt beschermd door het beheersen van de activiteiten op de werkvloer.

VCA opleiding
VCA is een korte opleiding die op verschillende manieren kan worden gevolgd bijvoorbeeld door een digitale cursus of een klassikale opleiding. Het is ook mogelijk om VCA via een cursusboek te volgen. Het examen wordt meestal achter een computer uitgevoerd. Een SSVV erkende exameninstelling mag het VCA examen afnemen. Als het VCA examen wordt behaald ontvang de geexamineerde een VCA certificaat en een meestal ook een VCA pas in creditkaart formaat. Deze VCA pas zal de werknemer mee moeten nemen naar de werklocatie waar VCA is vereist.

Wat zijn steekflenzen?

by

Steekflenzen zijn flenzen die worden gebruikt als extra afsluitingsmiddel van een leiding of leidingsystemen zodat men veilig aan de andere zijde van de leiding kan werken. De andere zijde van de leiding kan bijvoorbeeld een besloten ruimte zijn. Er wordt uiteraard gewerkt met bestaande systeemafsluiters. Deze sluiten de leidingen die gevaarlijke stoffen transporteren af zodat de gevaarlijke stoffen niet in de buurt van de werknemers en werkzaamheden kunnen komen. Echter kan het gebeuren dat de systeemafsluiters door een fout of door onachtzaamheid weer open worden gezet. In dat geval is de steekflens een extra veiligheidsmiddel dat daadwerkelijk levens kan redden. Naast het afsluiten van een leiding zodat men in een besloten ruimte kan werken worden steekflenzen ook gebruikt als extra veiligheidsmiddel als men een deel van een installatie wil afsluiten voor:

  • het vervangen van afsluiters,
  • het inspecteren van leiding,
  • schoonmaken van een leiding,
  • spoelen van een leiding,
  • het afsluiten van een leiding die aangesloten is op een tank, vat of specifiek deel van een installatie.

Plaatsen van een steekflens
Uiteraard dient de steekflens door een ervaren werknemer, die voldoende kennis heeft van het plaatsen van steekflenzen, te worden aangebracht. Steekflenzen worden zo dicht mogelijk bij de ruimte waar de werknemers werkzaam zijn geplaatst. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat de steekflens dicht bij de besloten ruimte wordt geplaatst in een leiding als in de besloten ruimte werknemers werkzaam zijn. De steekflens bevind zich dan voor de duidelijkheid tussen de laatste afsluiter en de werkplek van de werknemers. Als de afsluiter open wordt gezet zal de steekflens er voor zorgen dat de (giftige, brandbare of explosiegevoelige ) gassen en vloeistoffen de werknemers niet kunnen bereiken.

RI&E en TRA
In een Risico Inventarisatie en Evaluatie kan het plaatsen van steekflenzen aan de orde komen evenals in het plan van aanpak dat gebaseerd is op deze RI&E. Daarnaast kan ook het plaatsen van een steekflens voorgeschreven zijn in een Taak Risico Analyse (TRA). Ook wordt in een werkvergunning vaak de toepassing van een steekflens voorgeschreven indien men werkt in een besloten ruimte waar leidingen op aangesloten zitten waar gevaarlijke stoffen doorheen (kunnen) worden getransporteerd.

Persoonlijke beschermingsmiddelen voor besloten ruimten

by

Werken in besloten ruimten is meestal niet zonder gevaar. Een besloten ruimte is een vaak kleine ruimte die doormiddel van een nauwe doorgang zoals een mangat kan worden bereikt. Over het algemeen is een besloten ruimte slecht geventileerd. Dat zorgt er voor dat de lucht van een besloten ruimte niet voortdurend wordt ververst tenzij er speciale voorzieningen worden getroffen zoals mechanische ventilatie. Omdat men niet precies weet wat de samenstelling is van de lucht in een besloten ruimte zal men metingen moeten verrichten en persoonlijke beschermingsmiddelen moeten dragen. Er zijn echter verschillende soorten persoonlijke beschermingsmiddelen die in besloten ruimten gedragen kunnen worden. Dit is voor een deel afhankelijk van de arbeidsomstandigheden in de besloten ruimte maar ook voor een deel afhankelijk van de werkzaamheden die daar uitgevoerd moeten worden. Hieronder staan een aantal voorbeelden van persoonlijke beschermingsmiddelen die in een besloten ruimte gedragen kunnen worden:

Algemene persoonlijke beschermingsmiddelen
Een aantal persoonlijke beschermingsmiddelen zijn niet direct verbonden aan het werken in besloten ruimten maar zijn juist algemene persoonlijke beschermingsmiddelen. Hierbij kan men denken aan werkschoenen (S3) of werklaarzen.

Brandgevaar
Als er gevaar is voor brand zal de werknemer werkkleding moeten dragen die vlam vertragend is. Ook kan onafhankelijke adembescherming nodig zijn voor het geval er brand ontstaat en er te weinig zuurstof aanwezig is door de rookontwikkeling en het feit dat vuur het zuurstof in een ruimte opbrand.

Verstikkingsgevaar
De hoeveelheid zuurstof in de atmosfeer is 21 procent. Als er minder zuurstof aanwezig is zal dat gevolgen hebben voor het menselijke lichaam. Bij een ernstig tekort aan zuurstof is de situatie levensbedreigend. Daarom zal men de hoeveelheid zuurstof in een besloten ruimte moeten meten. Als deze te laag is zal men adembescherming moeten bieden met extra toegevoegde zuurstof. Daarnaast kan men ook een persoonlijke monitor laten dragen door de werknemer zodat deze metingen kan doen in de lucht er omheen. Als er een schadelijk mengsel ontstaat zal er een alarm worden gehoord en/of gevoeld (trilfunctie). Dan dient de werknemer zo snel mogelijk zichzelf en collega’s in veiligheid te brengen.

Vergiftigingsgevaar
Als er gevaar bestaat voor vergiftiging zal men rekening moeten houden met het soort gif. Voor bepaalde gifsoorten heeft men adembescherming nodig terwijl men voor andere gifsoorten juist beschermende kleding moet dragen of een combinatie van adembescherming en beschermende kleding.

Explosiegevaar
In besloten ruimten kunnen verschillende gassen en dampen voor een explosief mengsel zorgen. Een explosief mengsel is niet of nauwelijks door het reukorgaan van een mens waar te nemen daarom gebruikt men een persoonlijke monitor of explosiemeter om de luchtmengsels te meten. Als dit mengsel gevaarlijk wordt dan zal een alarm afgaan en moet iedereen zich in veiligheid brengen. Bij explosieve mengsels speelt de LEL waarde en de UEL waarde een rol. De LEL waarde is de Lower Explosion Level en de UEL waarde is de Upper Explosion Level. De LEL is de laagste concentratie van een stof die nodig is om een explosie mogelijk te maken en de UEL is de bovenste grens oftewel de maximale hoeveelheid die van een stof in een mengsel aanwezig moet zijn om een explosie mogelijk te maken. Boven de UEL is er bijvoorbeeld te weinig zuurstof aanwezig om het mengsel tot ontploffing te brengen. LEL en UEL worden in een percentage aangegeven. Als het percentage van een bepaalde stof tussen de LEL en de UEL is spreekt men van een explosief mengsel.

Gehoorschade
Geluid kan in een kleine ruimte niet of nauwelijks wegkomen. Daarom zal gehoorbescherming bij bepaalde werkzaamheden in lawaaiige besloten ruimten verplicht moeten zijn. Bij 80 dB(A) wordt het ten zeerste aangeraden om gehoorbescherming te dragen om gehoorschade te voorkomen. Boven de 80 dB(A) bestaat de kans op langdurige gehoorschade en bij 85 dB(A) is het verplicht om gehoorbescherming te dragen. Bedrijven zijn dan ook uiteraard verplicht om de gehoorbescherming te verstrekken. Overigens dienen bedrijven ook bij 80 dB(A) gehoorbescherming beschikbaar te stellen. Er zijn verschillende soorten gehoorbescherming. Zo kan men gehoorkappen gebruiken of gehoorbescherming op maat zoals otoplastieken. Het type gehoorbescherming is afhankelijk van het geluid en ook van de werkzaamheden.

Risico Inventarisatie en Evaluatie
In een Risico Inventarisatie en Evaluatie zal een bedrijf de gevaren en risico’s in besloten ruimten ook moeten verwerken evenals alle andere gevaren en risico’s die binnen het bedrijf op de werkvloer aanwezig zijn of kunnen ontstaan. Vervolgens dienen bedrijven indien mogelijk bronmaatregelen te nemen om het gevaar weg te nemen. Als dat niet kan zal het gevaar moeten worden gereduceerd en beheerst. Dit kan onder andere door het bieden van persoonlijke beschermingsmiddelen maar ook door technische maatregelen in de vorm van mechanische ventilatie en meetinstrumenten om de luchtsamenstelling te meten. Deze maatregelen zullen in de Risico Inventarisatie en Evaluatie ven een bedrijf moeten worden opgenomen.

Mangatwacht
Een mangatwacht wordt in de praktijk vaak ingezet als een extra veiligheidsmiddel. Een mangatwacht zal dicht in de buurt van het mangat of een andere toegang tot een besloten ruimte aanwezig moeten zijn en blijven. De mangatwacht houdt contact met de werknemers in de besloten ruimte achter het mangat. Een mangatwacht mag echter zelf de besloten ruimte niet betreden en dient dus te communiceren op afstand. Daarnaast macht de mangatwacht nooit zijn of haar positie verlaten. Als er gevaar is of gevaar dreigt zal de mangatwacht in actie moeten komen en tijdig de juiste hulpdiensten moeten inschakelen. Een mangatwacht kan ook als brandwacht functioneren en is dan bevoegd en uitgerust om kleine beginnende branden te blussen om zo de veiligheid te waarborgen.

Wat is een mangat?

by

Een mangat is een nauwe toegang tot een besloten ruimte waar een volwassen man  doorheen past. De term mangat wordt onder andere gebruikt in de technische sector en maritieme wereld. Zo spreekt men van een mangat als men het heeft over de opening van een stoomketel waardoor de monteur of installateur naar binnen kan om reparaties te verrichten. Ook een opening van een riool of besloten technische ruimte wordt mangat genoemd. Hieronder zijn een aantal sectoren in alinea’s benoemd waar mangaten aanwezig (kunnen) zijn.

Mangaten in de techniek
In de industrie wordt veel gebruik gemaakt van mangaten om technische ruimten te bereiken. Dit kunnen bijvoorbeeld ook de gedeelten zijn waar leidingen zijn aangebracht of de installaties voor de verwarming. Eveneens kunnen procestechnische installaties zijn vaak verstopt achter mangaten. Deze besloten ruimten kunnen gevaar opleveren omdat in de (chemische) industrie gevaarlijke stoffen vrij kunnen komen. Een besloten ruimte achter een mangat wordt vaak nauwelijks geventileerd en dat zorgt er voor dat er naast gevaarlijke stoffen ook nauwelijks zuurstof aanwezig kan zijn.

Daarom moeten werknemers die een besloten ruimte binnentreden belangrijke veiligheidsmaatregelen nemen en specifieke persoonlijke beschermingsmiddelen dragen. Dit kan adembescherming zijn maar ook een persoonlijke monitor en persoonlijke explosiemeter waarmee gevaarlijke explosieve mengsels tijdig kunnen worden opgespoord in de atmosfeer van de besloten ruimte. Tot slot dient er meestal een mangatwacht aanwezig te zijn als er werkzaamheden in een besloten ruimte worden uitgevoerd. De mangatwacht dient voortdurend contact te houden met de werknemers die in een besloten ruimte werken maar mag zelf de besloten ruimte niet naar binnen treden. De mangatwacht dient snel en effectief op te treden wanneer de veiligheid en gezondheid van de werknemers in de besloten ruimte in gevaar dreigt te komen.

Mangaten in de maritieme sector
Mangaten treft men ook aan op zeeschepen en marineschepen. Deze worden bijvoorbeeld gebruikt om van het ene dek naar het andere dek toe te gaan. De dekken van schepen kunnen doormiddel van stalen trappen worden bereikt. Deze stalen trappen komen uit bij mangaten. Er zijn verschillende mangaten aan boord op schepen. De zogenaamde bovendekse mangaten bevatten meestal geen deksel waarmee het mangat kunnen worden afgesloten. Onderdekse mangaten kunnen vaak wel worden afgesloten met mangatdeksels. Vooral dieper gelegen besloten ruimten in machinekamers kunnen vaak hermetisch afgesloten worden met handpalklemmen of een wielhengsel.

De reden waarom men mangatdeksels gebruikt is om de ruimten af te sluiten wanneer er calamiteiten plaatsvinden. Op die manier kan men compartimenten afsluiten als gedeelten van het schip vol water lopen of als er branden ontstaan. Het afsluiten van een mangatdeksel mag pas gebeuren als de laatste persoon de ruimte heeft verlaten.

Ook kunnen schepen of duikboten een mangat bevatten aan de buitenzijde van het vaartuig. Hiermee kan men dus via een mangat het schip of de duikboot verlaten. Ze worden gemonteerd in een onderzeeverblijf waar men via het mangat het verblijf kan bereiken of verlaten.

Mangaten in vliegtuigen
Ook vliegtuigen kunnen mangaten bevatten. Deze worden gebruikt door personeel om via ladders naar andere compartimenten te gaan. Zo kan men ook technische ruimten in vliegtuigen bereiken door via een mangat en een ladder te klimmen.

Bij diepzeeonderzoekingen kunnen duikers, via een mangat, uit of in het diepzeecompartiment van een duikklok of onderzeeverblijf zwemmen. Deze onderzeese mangaten kunnen, natuurlijk voor de veiligheid, afgegrendeld worden.

Wat is een mangatwacht of buitenwacht?

by

Een mangatwacht of buitenwacht is een werknemer die belast is met het houden van toezicht op werknemers, werkzaamheden en veiligheidsaspecten met betrekking tot besloten ruimtes. Een mangatwacht bevind zich zo dicht mogelijk in de buurt van de opening (gat) van een besloten ruimte. In deze tekst is informatie weergegeven over wat een mangat is en wat een mangatwacht doet. Omdat voor deze functie verschillende synoniemen worden gebruikt zijn de verschillende benamingen voor een mangatwacht eveneens in deze tekst verwerkt.

Wat is een mangat?
Een mangat is een opening in bijvoorbeeld een stoomketel, riool of besloten ruimte waar een man door heen past. Een mangat is vaak aangebracht om er voor te zorgen dat monteurs en lassers bij een deel van een besloten ruimte kunnen komen om daar werkzaamheden te kunnen verrichten. Over het algemeen kan een mangat afgesloten worden met een luik. Onder dit luik kan een vast gemonteerde trap aanwezig zijn zodat de werknemer naar boven of naar beneden kan klimmen. Het is echter belangrijk te weten dat men niet zonder toestemming een mangat kan binnentreden.

Werken in ene mangat brengt gevaren mee
In de besloten ruimte achter een mangat kunnen namelijk gevaarlijke stoffen aanwezig zijn of te weinig zuurstof waardoor het leven van de werknemer in gevaar kan komen. Het percentage zuurstof dient in ieder geval 21 procent te zijn van het totale luchtmengsel. Daarnaast moet het resterende deel van het luchtmengsel niet bestaan uit brandbare stoffen omdat anders een groot risico op brand aanwezig is. Bovendien kan een explosief mengsel aanwezig zijn. De hoeveelheid brandbare dampen en explosieve stoffen dient 10 procent lel (lower explosion level) te zijn.

In een Risico Inventarisatie en Evaluatie dient een bedrijf aandacht te hebben besteed aan de gevaren van de besloten ruimten binnen het bedrijf. In de Risico Inventarisatie en Evaluatie dient daarnaast te worden aangegeven hoe de risico’s doormiddel van een plan van aanpak worden verholpen. Vaak moeten werknemers die in een besloten ruimte werken speciale persoonlijke beschermingsmiddelen dragen en voorzien worden van een persoonlijke explosiemeter en een persoonlijke monitor waarmee de aanwezigheid van gevaarlijke stoffen en explosieve luchtmengsels tijdig kunnen worden gemeten. Deze meetinstrumenten dienen bovenop de kleding van de werknemer te worden gedragen zodat de metingen van het meetinstrument goed kunnen worden gedaan en het alarm goed hoorbaar is wanneer schadelijke en gevaarlijke concentraties worden gemeten.

Synoniemen voor mangatwacht
Een mangat vormt over het algemeen de toegang tot een besloten ruimte daarom noemt men een werknemer die hier de wacht houdt een mangat wacht. Omdat deze toezichthoudende werknemer buiten de besloten ruimte de wacht houdt spreekt men ook wel van een buitenwacht. De term veiligheidswacht wordt echter ook gebruikt omdat deze wacht er voornamelijk is voor de veiligheid van de werknemers die in de besloten ruimte echter het mangat werken.

Werkvergunning
In de alinea’s hiervoor is duidelijk gemaakt wat een mangat is en welke risico’s aan het werken in een besloten ruimte achter een mangat verbonden zijn. Deze risico’s zijn niet gering en daarom moet er alles aan gedaan worden om de risico’s weg te nemen, te beperken en te beheersen. Daar moet aandacht aan worden besteed in een Risico Inventarisatie en Evaluatie maar ook in de praktijk. Als een werknemer aan het werk gaat in een besloten ruimte dan zal hij of zij daarvoor toestemming moeten krijgen van de verantwoordelijke leidinggevende. Dikwijls is een werkvergunning vereist voor werken in besloten ruimten. Daarnaast zijn specifieke veiligheidsregels vastgelegd voor personen die in een besloten ruimte werken maar ook voor de mangatwacht.

Wat doet een mangatwacht?
Het belangrijkste dat een mangatwacht moet doen is er voor zorgen dat de veiligheid van zijn collega’s (die in de besloten ruimte werken) en zichzelf niet in gevaar wordt gebracht. Een belangrijk aspect hierbij is de communicatie. Er dient tussen de mangatwacht en de werknemer(s) in de besloten ruimte een goede communicatie te zijn. Doormiddel van een veiligheidstouw en een portofoon kan de communicatie tussen de mangatwacht en de werknemers tot stand worden gebracht. Er kan ook gebruik worden gemaakt van andere communicatieapparatuur. Naast communicatie tussen de mangatwacht en de werknemers dient er ook communicatie te zijn met de hulpdiensten van het bedrijf wanneer er een noodgeval plaatsvind of dreigt plaats te vinden.

Een mangatwacht moet bij het mangat blijven en mag hier niet vandaan gaan. Ook mag de mangatwacht de besloten ruimte achter het mangat niet betreden. De mangat moet dus altijd buiten het mangat blijven. Hoewel het werk van een mangatwacht op het eerste oog passief lijkt is dit in de praktijk zeker niet het geval. De mangatwacht dient actief contact te houden met het personeel in de besloten ruimte en daarnaast kan de mangatwacht ook als brandwacht optreden. Er kunnen preventieve controles worden verricht op het gebied van brandveiligheid. Als de mangatwacht tevens een brandwacht is heeft hij ook de taak en vaardigheden om een beginnende brand onder controle te krijgen.

De taken en verantwoordelijkheden van een mangatwacht zijn divers en zijn afhankelijk van de specifieke factoren op de werksituatie. Op basis van een Taak Risico Analyse kunnen de gevaren van een besloten ruimte in kaart worden gebracht. Vaak staat in een werkinstructie nauw omschreven wat men wel en niet mag doen in en rondom een besloten ruimte. Een mangatwacht krijgt vaak een nauwkeurige omschrijving van de taken en verantwoordelijkheden waarvoor hij of zij is opgesteld.

Wat is werken in besloten ruimten?

by

Werken in besloten ruimten is: het uitvoeren van werkzaamheden in een kleine ruimte die moeilijk toegankelijk is, slecht geventileerd kan worden en waar mogelijk gevaarlijke stoffen aanwezig zijn. Werken in besloten ruimten is een vrij breed begrip omdat er heel veel verschillende besloten ruimten zijn en diverse werkzaamheden uitgevoerd kunnen worden. Een belangrijk aspect dat alle werkzaamheden in besloten ruimten met elkaar gemeen hebben is dat ze in meer en mindere mate risico’s met zich meebrengen voor de veiligheid en gezondheid van de werknemers.

Werken in besloten ruimte en risico’s
Werken in een besloten ruimte is geen ideale werkplek voor werknemers vanwege de risico’s maar ook voor de fysieke belasting. Werknemers die werken in besloten ruimten kunnen vaak nauwelijks vrij bewegen en moeten zich bijvoorbeeld kruipend verplaatsen wat weer een extra belasting oplevert voor de knieën schouders en nek. De nauwe ruimten zorgen er tevens voor dat een werknemer bij een gevaar niet snel de werkplek kan verlaten.

Risico Inventarisatie en Evaluatie
Het is duidelijk dat werken in besloten ruimten extra risicovol is en daarom dient een bedrijf met deze risico’s rekening te houden in een Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) dat onderdeel vormt van een arbobeleid van een organisatie. In de Risico Inventarisatie en Evaluatie dient het bedrijf ook aandacht te besteden aan de aanwezigheid van gevaarlijke gassen en de mogelijke afwezigheid van zuurstof in besloten ruimten. Deze factoren brengen aanzienlijk hoge risico’s met zich mee. Voorkomen is beter dan genezen. Daarom moeten bedrijven in een plan van aanpak aangeven wat ze gaan doen om de risico’s op de werkplek weg te nemen.

Bronbestrijding
Bronbestrijding is de beste manier om risico’s te bestrijden. Brandbestrijding houdt in dat de gevaarlijke stoffen worden verwijderd of dat de besloten ruimten open worden gemaakt en beter worden geventileerd zodat er geen sprake meer is van een besloten ruimte. Gevaren worden bij de bron bestreden wanneer dat mogelijk is. Als bronbestrijding en technische maatregelen niet mogelijk zijn zullen bedrijven er alles aan moeten doen om de risico’s te beheersen.

Beheersen van risico’s
Dit houdt in dat de werknemers duidelijke veiligheidsinstructies krijgen, persoonlijke beschermingsmiddelen en een persoonlijke monitor of persoonlijke explosiemeter. Met de persoonlijke monitor en de explosiemeter kunnen gevaarlijke (explosieve) mengsels in de lucht van een besloten ruimte worden opgemerkt en wordt doormiddel van alarmsignalen de werknemer gewaarschuwd. De werknemer zal zichzelf en anderen dan zo snel een goed mogelijk in veiligheid moeten brengen.

Overigens kan ademhalingsapparatuur nodig zijn wanneer er schadelijke stoffen in de lucht van de besloten ruimte aanwezig zijn. De ademhalingsapparatuur in combinatie met beschermende kleding kan wel voor zorgen dat de werknemer zich nog moeilijker kan bewegen. Dit moet er echter niet voor zorgen dat de werknemer de beschermingsmiddelen niet gaat dragen want dan kunnen levensgevaarlijke situaties ontstaan! Werknemers moeten door de werkgever gewezen worden op de aanwezige gevaren in een besloten ruimte en de mogelijke gevaren die kunnen ontstaan tijdens het uitvoeren van werkzaamheden. Er kunnen namelijk ook tijdens werkzaamheden gevaarlijke stoffen vrijkomen. We noemen hieronder een aantal specifieke gevaren die in besloten ruimten aanwezig kunnen zijn. Deze gevaren kunnen ook in andere arbeidsomstandigheden aanwezig zijn maar zorgen vaak in besloten ruimten voor extra gevaar.

Zuurstoftekort in besloten ruimte
Een besloten ruimte is een kleine ruimte. Zoals eerder genoemd kan deze ruimte te weinig zuurstof bevatten. De lucht in de atmosfeer bestaat voor ongeveer 79 procent uit stikstof en ongeveer 21 procent zuurstof. Wanneer dit zuurstofpercentage omlaag gaat wordt het gevaarlijk voor levende wezens waaronder mensen. Een tekort aan zuurstof kan een mens echter niet waarnemen met zijn zintuigen. Wanneer er bijvoorbeeld slechts 12 procent zuurstof in de ruimte aanwezig is zal de persoon bewusteloos raken en binnen korte tijd de controle verliezen over de spieren, ademhaling en hersenen. Dan is het echter te laat. Daarom moet men altijd zeker zijn van voldoende zuurstof in een besloten ruimte of men moet ademhalingsapparatuur dragen waarmee zuurstof wordt toegevoegd.

Brand en explosiegevaar
Besloten ruimten zijn klein en er kan daardoor naast een gebrek aan zuurstof ook een overvloed aan schadelijke gassen aanwezig zijn waardoor een explosief mengsel kan ontstaan. Voor brand is echter altijd zuurstof nodig maar door het ontstaan van brand kan wel de zuurstof in de ruimte worden verbruikt door het vuur en kan men alsnog verstikken door een te kort aan zuurstof en/of door de rook. Bovendien worden de LEL waarde eerder bereikt. LEL staat voor Lower Explosion Level, dit is de onderste explosiegrens van een mengsel. Als de LEL wordt overschreden ontstaat er een groot gevaar op explosies die al bij een kleine vonk kunnen ontstaan.

Vergiftiging
Uiteraard is er door de mogelijke aanwezigheid van schadelijke stoffen ook de kans op vergiftiging. Mensen kunnen de schadelijke stoffen inademen en daardoor acute maar ook chronische vergiftiging oplopen. Dit is afhankelijk van de stoffen die ze binnen krijgen waarbij zowel de hoeveelheid als het soort giftige stof een rol speelt. Bij de hoeveelheid speelt de grenswaarde een rol. De grenswaarde werd in het verleden wel aangeduid met de MAC waarde.  De MAC waarde is de Maximaal Aanvaarde Concentratie die van een stof aanwezig kan zijn zonder gevaar op te leveren voor de gezondheid (van een jonge gezonde werknemer). De grenswaarde of MAC- waarde wordt echter sneller bereikt in een kleine slecht geventileerde ruimte.  Daarom is de kans op vergiftiging groter in kleine besloten ruimten.

Elektrocutie
Kleine besloten ruimten kunnen ook gevaarlijk zijn in verband met elektrocutie. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer men in vochtige besloten ruimten werkt die gemaakt zijn van materiaal dat goed elektriciteit geleid. Als er een defect aanwezig is in een elektrische installatie bijvoorbeeld een kapotte isolatie rondom een elektriciteitskabel die onder spanning staat dan kan dat er voor zorgen dat een metalen behuizing of metalen ruimte ook onder spanning komt te staan. Om die reden zal men altijd trachten gebruik te maken van een veilige wisselspanning van maximaal 50 volt of een gelijkspanning van 120 volt. hoewel deze elektrische spanning voor mensen niet direct gevaar oplevert kan deze elektrische spanning wel een explosief mengsel tot ontploffing brengen.

Combinatie van gevaren
Uit de laatste regel van de vorige alinea wordt duidelijk dat er een combinatie van gevaren aanwezig kan zijn. Het ene gevaar kan het andere gevaar veroorzaken en andersom. Door een brand kan de zuurstof opraken en kan men stikken. Door een kortsluiting kan een explosief mengsel tot ontploffing worden gebracht. Ook kan de kans op vergiftiging toenemen wanneer luchtmengsels wijzigen. Daarom dient men tijdens een risico inventarisatie en evaluatie veel aandacht te besteden aan de bestaande gevaren maar ook de nieuwe gevaren die kunnen ontstaan indien factoren in een besloten ruimte veranderen. Voor het werken in een besloten ruimte heeft men daarom dikwijls een werkvergunning nodig. Een werkvergunning is niet wettelijk verplicht maar kan wel verplicht worden door een opdrachtgever die tevens de vergunningverstrekker is.

Aanvragen werkvergunning (veiligheid)

by

Een werkvergunning voor het uitvoeren van werk in een risicovolle omgeving is niet wettelijk verplicht. In de praktijk komt het echter vaak voor dat organisaties in de petrochemie, chemie en andere risicovolle omgevingen een werkvergunning vereisen. Bedrijven die onder toezicht van deze organisaties specifieke werkzaamheden gaan uitvoeren zullen hiervoor een werkvergunning moeten aanvragen. Dan komen de volgende vragen natuurlijk naar voren: ‘hoe vraag ik een werkvergunning aan?’ en: ‘waar vraag ik een werkvergunning aan?’. Deze vragen worden in onderstaande tekst beantwoord.

Wie kan een werkvergunning aanvragen?
Allereerst heeft niet iedereen een werkvergunning nodig. Alleen werknemers en bedrijven die werkzaamheden (willen) verrichten voor een organisatie die werkvergunningen verplicht stelt zullen ook daadwerkelijk in bezit moeten zijn van een werkvergunning voor de werkzaamheden die ze willen uitvoeren. Echter zullen bedrijven die werkvergunningen hanteren niet voor alle werkzaamheden een werkvergunning vereisen. Meestal gaat het om risicovolle werkzaamheden en/of werkzaamheden in een risicovolle omgeving.

Als risicovolle werkzaamheden worden uitgevoerd in een risicovolle omgeving kan zelfs een aanvullende werkvergunning vereist zijn. Alleen bedrijven die capabel genoeg zijn om de aangegeven werkzaamheden uit te kunnen voeren kunnen een aanvraag voor een werkvergunning indienen bij een opdrachtgever. Deze bedrijven dienen over medewerkers te beschikken die voldoende onderricht zijn en over de juiste certificaten beschikken. Voor het uitvoeren van werkzaamheden in een risicovolle omgeving is het namelijk belangrijk dat de werknemers weten wat ze moeten doen en hoe ze dat moeten doen. Dit draait voor een groot deel om kennis en ervaring. De aanvrager van een werkvergunning moet vakdeskundig zijn en wordt daarom ook wel de vakdeskundige genoemd daarnaast moet de aanvrager

Hoe vraag ik een werkvergunning aan?
Voor het aanvragen van een werkvergunning dient iemand vakdeskundig te zijn. Bovendien zal men toestemming moeten hebben van het bedrijf om een aanvraag voor een werkvergunning in te dienen. Het moet duidelijk zijn wie toestemming heeft om als aanvrager voor een werkgunning op te treden.

Verder moet er voor de aanvraag voor een werkvergunning duidelijk worden aangegeven wat de werkzaamheden zijn die uitgevoerd zullen moeten worden. Daarnaast moeten ook de maatregelen worden benoemd die de werkvergunninghouder moet nemen om de werkzaamheden conform de veiligheidsvoorschriften uit te voeren.

De aanvrager van de werkvergunning zal ook een risicocategorie aan moeten geven. Deze risicocategorie kan hoog of laag zijn. Daarbij kan een Taak Risico Analyse oftewel een TRA worden vereist door de vergunningverlener. Door het zetten van een handtekening op het aanvraagformulier van de werkvergunning geeft de vergunningaanvrager aan dat hij of zij de vergunningsaanvraag juist en naar waarheid heeft ingevuld.

Een aanvraag voor een werkvergunning wordt een bepaalde periode voor de daadwerkelijke startdatum van de werkzaamheden ingediend. Deze periode kan echter verschillen per opdrachtgever. Daarom zal voor de aanvraag van de werkvergunning duidelijk moeten zijn wanneer de aanvraag voor de werkvergunning bij de vergunningverstrekker binnen moet zijn. Uiteraard dient men ook te weten waar de behandeling voor de werkvergunning zal moeten worden ingediend.

Waar vraag ik een werkvergunning aan?
Een aanvrager voor een werkvergunning zal de vergunningsaanvraag moeten indienen bij de verstrekker van de werkvergunning. De verstrekker is meestal de leidinggevende op de werkplek of de leidinggevende van de afdeling waar de werkzaamheden zullen moeten worden uitgevoerd. De vergunningverstrekker zal de aanvraag moeten beoordelen. Daarbij wordt onder andere gekeken of de vergunningaanvrager de juiste veiligheidsmaatregelen zal nemen tijdens de uitvoering van de werkzaamheden. Indien nodig zullen er extra eisen met betrekking tot de veiligheid worden opgelegd. Er worden daarnaast specifieke operationele aandachtspunten gegeven. Ook dient de vergunningverstrekker goed te beoordelen of er andere werkzaamheden en factoren invloed hebben op het werk waarvoor de werkvergunning wordt aangevraagd.

De verstrekker van de werkvergunning is eindverantwoordelijke. Deze moet dus beoordelen of de aanvraag duidelijk is en of de juiste maatregelen zijn genomen door de verstrekker (dit is hij of zij zelf). De verstrekker is ook verantwoordelijk voor de controle of de vergunninghouder (degene die de werkvergunning heeft ontvangen) de inhoud van de werkvergunning begrijpt evenals de instructies die er bij worden gegeven.

Wat is een werkvergunning (veiligheid)?

by

Werkvergunning is een benaming voor een bindend middel die een nauwkeurige, vastgelegde omschrijving bevat van werkmethoden, activiteiten en werkzaamheden die een werkvergunninghouder wel en niet mag uitvoeren op een bepaalde werkplek zodat de efficiëntie en veiligheid op de werkplek zo goed mogelijk worden gewaarborgd. Kort samengevat bevat een werkvergunning informatie over:

  • welke persoon,
  • onder omschreven omstandigheden,
  • in een bepaalde periode,
  • duidelijk omschreven werkzaamheden,
  • onder duidelijk omschreven voorwaarden, mag uitvoeren.


Er zijn in de praktijk verschillende soorten werkvergunningen in de omloop. Een van de bekendste is de Deltalinqs” werkvergunning. Daarom wordt in deze tekst als voorbeeld aandacht besteed aan de opbouw van deze werkvergunning. In onderstaande tekst is verder informatie gegeven over de doelstelling van werkvergunningen, de toepassing, de begrippen vergunningverlener en vergunninghouder, instructie over de werkvergunning, de inhoud, onderdelen en verschillende soorten werkvergunningen.

Wat is de doelstelling van werkvergunningen?
Uit bovenstaande omschrijving komt naar voren dat het uiteindelijke doel is dat de veiligheid wordt gewaarborgd. Het hoofddoel van de werkvergunning is daarom ook de veiligheid op de werkplek bevorderen. Dit doel kan met de werkvergunning op een aantal manieren worden bereikt. De volgende aspecten van een werkvergunning kunnen er voor zorgen dat het hoofddoel kan worden behaald:

  • De bedrijfsregels dienen stapsgewijs te worden uitgevoerd en vastgelegd.
  • De verantwoordelijkheden moeten duidelijk worden vastgelegd.
  • Duidelijk vastleggen onder welke omstandigheden werk mag worden uitgevoerd.
  • Omschrijving in de vorm van een eenduidige uitleg van werkmethoden en activiteiten.

De werkvergunning moet zorgvuldig worden opgesteld zodat werknemers die zich houden aan de werkvergunning geen gevaar of schade kunnen veroorzaken aan mensen, milieu, installaties, machines, werktuigen, gebouwen en constructies.

Waar worden werkvergunningen gebruikt?
Werkvergunningen worden over het algemeen in procedures opgenomen van bedrijven met een verhoogd veiligheidsrisico. In een kantooromgeving zal men niet snel werken met werkvergunningen maar bij bedrijven in de petrochemie is een werkvergunning een bekend begrip. Voor risicovolle werkzaamheden of werkzaamheden aan installaties die een gevaar kunnen opleveren voor mens en milieu worden werkvergunningen gemaakt om duidelijk aan te geven wat een werknemer wel en niet mag doen. Opdrachtgevers kunnen een werkvergunning eisen. Het is echter niet wettelijk verplicht om werkvergunningen te gebruiken. Om die reden worden niet overal werkvergunningen gebruikt. In de praktijk worden werkvergunningen vaak wel gebruikt voor werkzaamheden aan of bij elektriciteitscentrales, gaswinninginstallaties, aardoliebedrijven en bedrijven in de chemische industrie.

Vergunningverlener en vergunninghouder
De installatiedeskundige zal optreden als de vergunningverlener en de uitvoeringsdeskundige is de vergunninghouder. Men heeft het ook wel over de verstrekker van de werkvergunning en de houder van de werkvergunning. Voor de verduidelijking is de verstrekker de toezichthoudende afdeling en is de houder van de werkvergunning het bedrijf of de persoon die het werk daadwerkelijk gaat uitvoeren. In de werkvergunning staan duidelijke afspraken en voorwaarden opgesteld die er voor moeten zorgen dat de werkzaamheden veilig worden uitgevoerd. Een werkvergunning bevat bindende afspraken tussen de vergunningverlener en de vergunninghouder en bevat een checklist van veiligheidspunten die de vergunninghouder moet naleven.

Instructie over werkvergunningen
Werknemers die in de praktijk te maken krijgen met werkvergunningen zullen daarvoor een instructie moeten volgen. Ze moeten weten wat het belang is van de werkvergunning en waarom deze is opgesteld. Veiligheid draait voor een groot deel om bewustwording. Onveilige handelingen vormen één van de grootste oorzaken van ongevallen. Daarom dienen werknemers gewezen te worden op het belang van het naleven van de veiligheidsregels. De werkvergunning bevat ook regels en afspraken die de veiligheid bevorderen. Daarom is de werkvergunning geen symbolisch document maar een belangrijk document dat kaders biedt waarbinnen een werknemer zijn of haar werkzaamheden kan en mag uitvoeren.

Inhoud werkvergunning
De werkvergunning bevat informatie over welke maatregelen genomen moeten worden voor de aanvang van de werkzaamheden. Deze maatregelen zijn voorzorgsmaatregelen en kunnen verband houden met het aanmelden op het terrein bij een bepaald persoon.

Daarnaast is er informatie weergegeven die gehanteerd moet worden tijdens het uitvoeren van de werkzaamheden. Hierin staat wat een werkvergunninghouder wel en niet mag doen op de werkplek. Ook is aangegeven op welke locatie de werkzaamheden uitgevoerd moeten worden. De meeste werkvergunningen zijn gebonden aan een bepaalde locatie op een werkterrein. Daarbuiten mag een werknemer zich niet bevinden en al helemaal geen werkzaamheden uitvoeren.

Een werkvergunning bevat daarnaast algemene veiligheidsregels en protocollen waaraan een vergunningshouder zich dient te houden. Deze staan ook in het handboek bedrijfsprocedures. In dit handboek is ook beschreven wat de bevoegdheid van bepaalde functionarissen voor het verstrekken van werkvergunningen.

Waaruit bestaat een werkvergunning?
Werkvergunningen zijn, zoals eerder genoemd, geen wettelijke verplichting. Daarom is ook niet wettelijk voorgeschreven hoe een werkvergunning moet zijn opgebouwd en wat de inhoud van een werkvergunning precies moet zijn. Daarom hanteren we in deze alinea de opbouw van een gangbare werkvergunning namelijk de Deltalinqs werkvergunning. Zoals in de inleiding is benoemd is de Deltalinqs werkvergunning een veel voorkomende werkvergunning. Deltalinqs is overigens een ondernemersvereniging die bestaat uit verschillende bedrijven in de Rotterdamse haven en het industriegebied dat daaromheen is gebouwd. Omdat in dit grote havengebied veel chemische bedrijven actief zijn kan men spreken van een gebied met een verhoogd risico. Daarom hanteert Deltalinqs werkvergunningen om de veiligheid te bevorderen. De opbouw van een Deltalinqs werkvergunning is als volgt:

  • De aanvraag van de werkzaamheden waarin staat om welke taken en werkzaamheden het precies gaat. Dit deel kan ook een Taak Risico Analyse (TRA) bevatten.
  • De maatregelen die genomen moeten worden door de verstrekker van de werkvergunning dit is de toezichthoudende afdeling die in de praktijk de vergunningverstrekker of vergunningverlener is. Deze maatregelen hebben te maken met het creeeren van een zo veilig mogelijke werkplek voor de werknemers (dus ook de vergunninghouders).
  • De maatregelen die genomen dienen te worden door de vergunninghouder. Dit is het bedrijf of de werknemer die de werkzaamheden daadwerkelijk gaat uitvoeren. In dit deel zijn de taken beschreven die de vergunninghouder heeft.
  • De bekrachtiging van de werkvergunning. Dit wordt gedaan door de vergunningverlener. Met de bekrachtiging wordt de geldigheid van de werkvergunning duidelijk gemaakt. Ook de taken van de verstrekker op het gebied van de controle op de naleving van de voorzorgsmaatregelen en het dagelijks vrijgeven van de werkvergunning bij ongewijzigde omstandigheden hoort bij de bekrachtiging van de werkvergunning door de vergunningverlener.

Verschillende soorten werkvergunningen
Er kunnen in de praktijk verschillende soorten werkvergunningen worden aangevraagd en verstrekt. Het verschil van de werkvergunningen heeft onder andere te maken met specifieke risico’s. Zo kunnen er werkvergunningen worden verstrekt voor het uitvoeren van graafwerkzaamheden (in de buurt van gasleidingen). Ook kunnen werkvergunningen worden verstrekt voor het saneren van asbest door deskundige gecertificeerde asbestsaneerders. Er zijn ook werkvergunningen die specifiek worden verstrekt aan werknemers en bedrijven die werkprocessen uitvoeren waarbij veel hitte vrijkomt. Hierbij kan men denken aan TIG-lassen van leidingen. Een vergunningverlener kan hiervoor een specifieke heetwerkvergunning verstrekken.

Aanvullende werkvergunningen
Een werkvergunning kan tevens een aanvullende werkvergunning bevatten. Een vergunningverlener kan een aanvullende werkvergunning opstellen indien er in een bepaald risicovol werkgebied ook extra risicovolle werkzaamheden moeten worden uitgevoerd. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer werknemers op grote hoogte moeten werken in een risicovolle omgeving of juist in besloten ruimten. Ook voor specifieke graafwerkzaamheden in de buurt van leidingen waar gas of olie doorheen wordt getransporteerd kan een aanvullende werkvergunning worden vereist. Dit wordt echter door de vergunningverlener vereist. Dit is de opdrachtgever. Ook bij risicovolle werkzaamheden is er geen wettelijke verplichting voor werkvergunningen.

Wat zijn kleine blusmiddelen?

by

Kleine blusmiddelen zijn blusmiddelen die bedoeld zijn om een kleine branden of beginnende branden te blussen. Kleine blusmiddelen zijn over het algemeen compacte blusmiddelen. Hierbij kan men denken aan een blusdeken, een poederblusser of een sproeischuimblusser. Dit zijn handzame blusmiddelen die over het algemeen eenvoudig kunnen worden gebruikt na een korte instructie.

Ook brandslanghaspels die op de waterleiding zijn aangesloten worden tot de kleine blusmiddelen gerekend. Deze brandslangen zijn opgerold en leveren onbeperkt water maar de actieradius van dit blusmiddel is afhankelijk van de lengte van de brandslag. Dit kan 20 meter, 25 meter of 30 meter zijn. Tot slot worden ook automatische installaties en stationaire installaties tot de kleine blusmiddelen gerekend. Hierbij kan men denken aan de sprinklerinstallaties die feitelijk niet door mensen worden bedient maar in werking treden als een smeltzekering bij een bepaalde temperatuur stuk springt en daardoor het water door de sprinkler kan sproeien.

Verschillende soorten branden
Uit de hiervoor genoemde voorbeelden voorbeelden blijkt hoeveel kleine blusmiddelen er zijn. Het is niet verwonderlijk dat er zoveel verschillende blusmiddelen bestaan. Er zijn namelijk ook verschillende soorten branden. Zo kunnen vaste stoffen in brand vliegen maar ook gassen en vloeistoffen. Niet elk blusmiddel is geschikt om elke brand te blussen. Sommige brandblusmiddelen zijn geschikt om branden van vaste stoffen te doven. Weer andere blusmiddelen zijn geschikt om brandbare olie te blussen. Dit heeft alles te maken met de voorwaarden die nodig zijn om een brand te laten ontstaan en om een brand in gang te houden. Deze voorwaarden worden duidelijk als men kijkt naar de branddriehoek.

Wat is de branddriehoek?
De branddriehoek is een ideaal voorbeeld of een ideale uitleg om de voorwaarden van een brand mee duidelijk te maken. Voor een brand zijn namelijk drie factoren noodzakelijk:

  • Een brandbare stof, gas of vloeistof.
  • Een bepaalde hoeveelheid zuurstof.
  • Warmte of een ontstekingstemperatuur.

Zuurstof is een factor waarover men in de regel weinig uitleg nodig heeft. Ook een ontstekingstemperatuur is duidelijk. Deze temperatuur verschilt echter wel per brandbare stof. Juist dat laatste is een factor die men gebruikt als belangrijk aspect voor het indelen van branden in verschillende klassen. Daarover kun je in de volgende alinea meer lezen.

Indeling van branden
Omdat er verschillende soorten branden kunnen ontstaan zijn de branden ingedeeld in verschillende klassen, dit zijn zogenaamde brandklassen. De indeling in brandklassen zorgt er voor dat ook de brandblusmiddelen in klassen kunnen worden ingedeeld. Omdat de brandklassen zo belangrijk zijn voor de keuze van het blusmiddel wordt hieronder een overzicht weergegeven van de verschillende brandklassen en de (kleine) brandblusmiddelen die gebruikt kunnen worden om de branden te doven.

Brandklassen van A tot F
De brandklassen lopen van de letter A tot de letter F en worden aangegeven met een pictogram en een letter. Dit pictogram en deze letter verschijnen ook op het blusmiddel dat wordt gebruikt om de brand te doven.

Brandklasse A: branden van vaste stoffen zoals hout, steenkool, bruinkool en karton.

  • Blusmiddelen: water uit bijvoorbeeld een brandslag of sprinklerinstallatie, schuimblusser en sproeischuimblusser.

Brandklasse B: branden van vloeistoffen zoals aardolie, benzine en kerosine.

  • Blusmiddelen: sproeischuimblussers, Light water, CO² blussers of poederblussers.

Brandklasse C: branden van gasvormige stoffen zoals propaan, butaan en aardgas.

  • De gastoevoer moet indien mogelijk zo snel mogelijk worden afgesloten in verband met explosiegevaar.
  • Blusmiddel: bluspoeder.

Brandklasse D: branden van metalen zoals natrium, magnesium, aluminium

  • Blusmiddel: speciale blusmiddelen voor het blussen van metalen aangeduid met Klasse D.

Brandklasse E: is elektriciteitsbrand (deze is vervallen omdat elektriciteit niet brand)

  • Blusmiddel: CO2 poederblussers worden gebruikt om branden in elektrische installaties te blussen omdat dit blusmiddel het minste schade toebrengt aan elektriciteit, elektronica en mechatronica.

Brandklasse F: branden van zeer hete olie en vet bijvoorbeeld frituurvet

  • Blusmiddel: sproeischuimblussers (op chemische basis) daarnaast zijn er speciale blussers die geschikt zijn voor het blussen van zeer hete vetten.

Bij de verschillende brandklassen zijn al veel soorten kleine blusmiddelen benoemd. Op de kleine blusmiddelen staan de brandklasse(n) waarvoor het blusmiddel geschikt is. Ook de letter van de brandklasse is aangegeven. Als het blusmiddel voor meerdere brandklassen geschikt is staan er dus meerdere letters op het blusmiddel weergegeven.

Water
Dat water een bekend blusmiddel is zal voor niemand een verassing zijn. Water is een effectief blusmiddel omdat het zorgt voor verkoeling van het vuur en het verdampte water zorgt er tevens voor dat zuurstof wordt verdreven geen wonder dat water veel gebruikt wordt. Bovendien is water ook nog eens goedkoop en makkelijk verkrijgbaar. We gaan niet verder in op brandslanghaspels en sprinklerinstallaties omdat de werking daarvan al in het begin van deze tekst kort aan de orde is gekomen. In plaats daarvan behandelen we in onderstaande alinea’s een aantal andere kleine brandblusmiddelen.

Brandblusdeken
Blusdekens worden gebruikt om de zuurstoftoevoer tot de brand af te sluiten. Er zijn verschillende blusdekens, ze kunnen gemaakt zijn van drie verschillende materialen:

  • 100% wol (zwart blusdeken),
  • glasvezel (wit blusdeken),
  • kevlar (donkergroen-bruin blusdeken).

Blusdekens kunnen worden gebruikt voor verschillende soorten branden. In de praktijk worden blusdekens vaak gebruikt voor vlam in de pan of een kleine brand in een emmer of prullenbak. Daarnaast worden blusdekens ook effectief gebruikt voor kleding en personen die in brand staan. Men kan voor blusdekens moeilijk een brandklasse aangeven. Dit komt omdat een blusdeken allen geschikt is als de deken groot genoeg is om de brand geheel voor zuurstof af te sluiten. Het object dat in brand staat moet geheel kunnen worden bedekt met de deken. Daarom is een blusdeken bijvoorbeeld geschikt voor het blussen van kleine vaste stoffen. Hoe groter de blusdeken hoe meer men er mee kan blussen. Het is belangrijk om een blusdeken aan te schaffen van minimaal 120 cm bij 120 cm omdat men dan in ieder geval een (klein) persoon kan blussen. Daarvoor worden branddekens in de praktijk vaak gebruikt.

Poederblusser en bluspoeder
Bluspoeders zijn droge blusmiddelen die geschikt zijn om zuurstof af te sluiten. Bluspoeders hebben een aantal voordelen: de werking is snel en ze zijn niet gevoelig voor vorst. Bovendien zijn bluspoeders niet elektriciteit-geleidend waardoor ze eventueel ook gebruikt kunnen worden om branden in elektrische installaties te blussen. Dit is echter niet ideaal wat de schade aan de elektrische installaties zullen enorm zijn. Bluspoeders zijn over het algemeen goedkoop en worden verkocht is cilindrische verpakkingen en bussen met daarop een spuitmond aan een korte slang die men met de hand kan vast houden. Spuit echter beetje bij beetje richting de brand. Hou er rekening mee dat een poederblusser snel leeg is. Kijk goed op de verpakking van de poederblusser hoeveel er in zit. Met een poederblusser met een inhoud van bijvoorbeeld 2 liter zal men ongeveer 15 seconden kunnen spuiten. Deze poederblusser is dan alleen geschikt voor het blussen van kleine brandjes.

Poederblussers  worden gebruikt voor brandklassen A, B en C. Daarnaast kunnen ook voor metaalbranden (brandklasse D) speciale metaalpoederblussers worden gebruikt.

CO2 blusser of Koolstofdioxide blusser
Een koolstofdioxide blusser of CO2 blusser bestaat uit een drukhouder die gemaakt is van staal. Daaraan zit een slang bevestigd met een meestal brede spuitmond. In de drukhouder zit CO2 opgeslagen dat tot vloeistof is verdicht. CO2 is onbrandbaar en kan daarnaast worden opgelost in water. CO2 verdringt zuurstof en zorgt er daarom voor dat 1 van de noodzakelijke factoren voor een brand wordt geëlimineerd (zie branddriehoek). Echter zijn levende wezens ook afhankelijk van zuurstof waardoor men de CO2 blusser niet moet gebruiken in kleine ruimtes omdat dan de voor mensen noodzakelijke verhouding tussen zuurstof en koolstofdioxide in gevaar kan brengen.

CO2 blussers zijn geschikt voor verschillende brandklassen maar zijn bijzonder geschikt voor klasse E branden oftewel branden in elektrische apparatuur, mechatronica en elektronica.

Sproeischuimblusser
Sproeischuimblussers bestaan uit een fles met een mengsel van water en een vloeibaar schuimvormend middel. Het mengsel is al in de fabriek goed gemengd zodat een sproeischuimblusser klaar is voor gebruik. Sproeischuimblussers zijn geschikt voor verschillende soorten branden namelijk branden die vallen onder brandklasse A en brandklasse B. Men zou ook personen kunnen blussen met sproeischuim. Omdat sproeischuim niet elektrisch geleidend is zou men ook branden in elektrische installaties kunnen blussen (voorheen klasse E). De schade van het schuim aan de elektrische installatie zal echter wel desastreus zijn. Sta niet te dicht op een brand als je met een sproeischuimblusser werkt en hou er rekening mee dat een sproeischuimblusser snel op raakt. Twee liter sproeischuim kan binnen 15 seconden opraken. Let bij de aanschaf van een sproeischuimblusser goed op het etiket en de inhoud en of de sproeischuimblusser bestand is tegen vorst.

Slotwoord over kleine blusmiddelen
Er zijn verschillende soorten kleine blusmiddelen daarnaast zijn er verschillende soorten brandklassen. De blusmiddelen die men aanschaft moeten geschikt zijn voor de mogelijke branden die kunnen ontstaan. In een Risico Inventarisatie en Evaluatie van een bedrijf dient inzichtelijk te worden gemaakt welke brandbare stoffen aanwezig zijn en welke soorten branden kunnen ontstaan. Dit bepaald in belangrijke mate de preventieve maatregelen tegen brand oftewel de brandpreventie. Verder is er nog de keuze voor effectieve blusmiddelen. Bovendien zullen bedrijven er voor moeten zorgen dat personeel weet om te gaan met de aanwezige blusmiddelen. Een poederblusser of een sproeischuimblusser van 2 liter is binnen 15 seconden leeg. Een persoon heeft daardoor geen tijd om tijdens de brand even te oefenen hoe er ook al weer gespoten moest worden op een brand. Kortom een goede brandpreventie en een goede instructie is van groot belang voor het voorkomen en het bestrijden van een brand.

Wat zijn explosiegrenzen LEL en UEL?

by

Explosiegrenzen is de laagste en hoogste concentratie van een gas uitgedrukt in procenten van een luchtmengsel waarbij het damp-luchtmengsel door een ontsteking zou kunnen exploderen. Men heeft het ook wel over explosion limits waarbij men een ondergrens heeft en een bovengrens waarbinnen een explosie mogelijk is. Dit zijn de grenzen die in een percentage worden uitgedrukt ten opzichte van het totale luchtmengsel, oftewel de explosiegrenzen.

Explosiegrenzen
De onderste grens is de laagste hoeveelheid of de laagste concentratie die van een bepaalde stof in een luchtmengsel aanwezig moet zijn om een explosie na ontsteking mogelijk te maken. De bovenste grens is de maximale hoeveelheid die van een bepaalde stof in een luchtmengsel aanwezig kan zijn om de stof in het mengsel na ontsteking te kunnen laten exploderen. De explosiegrenzen worden duidelijk gemaakt met de aanduiding LEL en UEL. Deze aanduidingen zijn hieronder in een paar alinea’s nader omschreven.

Lower Explosion Limits of LEL-waarde
De laagste explosiegrens wordt in het Engels ook wel de Lower Explosion Limit genoemd dit wordt afgekort met LEL en daarom heeft men het over een bepaalde LEL-waarde. Bij een te lage concentratie aan vluchtige componenten zal er geen gevaar voor een explosie zijn. Er is dan sprake van een te arm mengsel. Het mengsel zal dan alleen tot ontploffing kunnen worden gebracht wanneer er voortdurend een bepaalde hoeveelheid warmte wordt toegevoerd van buiten af. Onder de zogenaamde LEL waarde van een stof is eigenlijk geen explosie mogelijk.

Upper Explosion Limits of UEL-waarde
De bovenste explosiegrens wordt in de Engelse taal de Upper Explosion Limit genoemd. De afkorting die men hiervoor hanteert is UEL daarom noemt men de maximale percentages van stoffen voor de bovenste explosiegrens ook wel UEL-waarden. Boven de UEL-waarde is er geen verbranding omdat er bijvoorbeeld te weinig zuurstof in het luchtmengsel aanwezig is. Als er geen verbranding mogelijk is kan er ook geen explosie optreden. Men heeft het dan in feite een te rijk mengsel omdat er te veel van een bepaalde stof in de lucht aanwezig is.

Branddriehoek
De branddriehoek is een model waarmee men inzichtelijk maakt wat nodig is voor een brand. Dit zijn namelijk de volgende drie factoren:

  • Zuurstof
  • Brandstof
  • Warmte/ ontstekingstemperatuur

Te weinig brandstof of te weinig brandbaar gas zorgt er voor dat er geen brand of slechts een kleine brand mogelijk is. Te weinig zuurstof zorgt er voor dat er geen brand kan ontstaan. Ook een gebrek aan een ontstekingsbron met een ontstekingstemperatuur zorgt er voor dat een brandstof of luchtmengsel men een brandbare stof niet tot ontbranding of explosie kan worden gebracht. De branddriehoek zorgt er dus voor dat men inzichtelijk krijgt welke aspecten men kan aanpakken om een brand te voorkomen. Dit is belangrijke informatie voor een brandpreventieplan. Brandpreventie is uitermate belangrijk want het voorkomen van een brand is beter.