Zuren en logen (basen) hebben een zogenaamde bijtende werking. Dit houdt in dat ze de oppervlakte van materiaal aantasten. Om die reden worden zuren en logen gebruikt om oppervlakten te reinigen van vuil. Het gevaar van zuren en basen is dat ze niet alleen het materiaal aantasten waar deze stoffen op worden aangebracht. Zuren en logen vreten ook de kleding op waar deze stoffen op terecht komen. Ook tasten zuren en logen de huid aan wanneer deze stoffen daar mee in contact komen. Zowel zuren als logen hebben dus een bijtende en destructieve werking op de huid of bij contact met de ogen. Om die reden dient men zeer voorzichtig met zuren en basen om te gaan. De risico’s die verbonden zijn aan zuren en logen houden niet alleen verband met het soort stof en de sterkte daarvan. Ook de werkzaamheden die er mee worden uitgevoerd zijn van invloed op de risico’s van zuren en basen.
Risico Inventarisatie en Evaluatie
Bedrijven die met deze stoffen werken zullen in hun Arbobeleid en bijbehorende Risico Inventarisatie en Evaluatie moeten aangeven welke zuren en logen binnen hun organisatie worden gebruikt en wat daar de risico’s van zijn. Ook dienen ze aan te geven waarom deze giftige stoffen worden gebruikt en waarom ze niet worden vervangen door minder giftige stoffen zodat de gezondheid en veiligheid van de werknemers beter wordt beschermd.
Hoe komen werknemers in contact met zuren en logen?
Werknemers kunnen op verschillende manieren in contact komen met zuren en logen. Daarbij kunnen de zuren en logen op verschillende manieren het lichaam binnen komen. Over het algemeen zullen zuren en logen niet snel via de mond naar binnen komen bij werknemers. Dit is echter wel mogelijk wanneer werknemers met hun handen in contact zijn geweest met zuren en logen en daarna hun handen voor het eten niet hebben gereinigd. Op het moment dat men met vervuilde handen eet kunnen ook deeltjes van zuren en logen het lichaam binnen komen.
Verder kunnen spetters van zuren en logen op de huid komen als men met vloeibare zuren en logen werkt. Deze spetters kunnen niet alleen op de huid maar ook in de ogen komen met een groot risico voor het gezichtsvermogen van de persoon. Men kan zuren ook inademen zo kunnen dampen van geconcentreerde zuren worden ingeademd en zo de luchtwegen aantasten.
pH van zuren en logen
Met pH wordt de zuurgraad of zuurtegraad van een waterige oplossing aangeduid. Door de pH of pH-waarde wordt duidelijk of men met een zure stof of met een basische stof te maken heeft. De pH waarden worden in een bepaalde schaal aangegeven. Daarbij is de pH een neutrale waterige oplossing rond de 7 bij kamertemperatuur. Stoffen met een pH lager dan 7 behoren tot de zuren en stoffen met een pH hoger dan 7 zijn basisch. Hieronder een aantal voorbeelden
- pH 0: zure stoffen zoals zoutzuur, azijnzuur, zwavelzuur
- pH 7: neutrale stoffen zoals water
- pH 14: basische stoffen zoals soda, natronloog, ammonia
Zuren en logen zijn vloeistoffen met een tegengesteld karakter. Dit houdt in dat ze de werking van elkaar kunnen neutraliseren en daardoor heftig op elkaar reageren. Daarbij kan veel warmteontwikkeling vrijkomen. Over het algemeen zijn zuren bijtende vloeistoffen. Basen zijn meestal vaste stoffen die wel in vloeistoffen kunnen worden opgelost. Door het oplossen van een basische stof in water voert men een alkalische oplossing uit en ontstaat een loog.
Schadelijke effecten van zuren
Zure stoffen hebben een bijtende uitwerking die onmiddellijk merkbaar is. Met name geconcentreerde zuren kunnen een zeer schadelijke uitwerking hebben op de huid en ogen. De huid kan door het contact met zuren rood van kleur worden en dezelfde effecten vertonen als een huid die verband is door contact met vuur of hete voorwerpen. Als zuur in het oog komt kan dit blindheid tot gevolg hebben. Wanneer zure stoffen het lichaam via de mond binnen komen kunnen brandwonden ook aan de binnenkant van het lichaam ontstaan in de mond slokdarm en maag. Het schadelijke effect van zuren is afhankelijk van de concentratie van het zuur en het soort zuur.
Schadelijke effecten van logen
Ook logen hebben een schadelijk effect en kunnen bijtende werking hebben die gelijk is aan die van zuren of zelfs erger is zoals natronloog (NAOH). Logen kunnen daardoor net als zuren een bijtende werking hebben. Die bijtende werking is in de praktijk niet altijd direct merkbaar terwijl dat bij zuren wel het geval is. Logen kunnen ook de ogen beschadigen en blindheid veroorzaken. Er zijn echter verschillende soorten zuren en logen daarom worden de schadelijke effecten van deze stoffen op een duidelijke manier inzichtelijk gemaakt. Daarvoor gebruikt men symbolen en R- en S-zinnen.
Symbolen en R- en S-zinnen
Het is duidelijk dat het werken met zuren en logen risico’s met zich meebrengt. Daarom is de fabrikant van deze stoffen verplicht om op de verpakking van zuren en logen etiketten te plaatsen. Op dit etiket dient in ieder geval de naam van de stof te staan en de naam van de producent en leverancier. Doormiddel van gevaarsymbolen dient inzichtelijk te worden gemaakt met wat voor soort gevaarlijke stof men te maken heeft en wat de effecten daarvan zijn op de gezondheid en het milieu. Bovendien staan er op het etiket van zuren en logen ook ‘R-zinnen’ en ‘S-zinnen’. De R-zinnen staan voor Risk zinnen oftewel risicozinnen. De S-zinnen staan voor Safety zinnen oftewel veiligheid zinnen.
R-zinnen geven gevaren of risico’s aan en S-zinnen zijn veiligheidsaanbevelingen. In de R-zinnen zijn de specifieke gevaren van de stof vastgelegd en beschreven. De R-zinnen kunnen waarschuwingen bevatten in de vorm van gezondheidsrisico’s. Ook wordt er in de R-zinnen gewaarschuwd voor andere soorten risico’s zoals brand.
Uitleg R-zinnen
Hieronder staan een aantal voorbeelden van R-zinnen:
R10 Ontvlambaar
R21 Schadelijk bij aanraking met de huid
R22 Schadelijk bij opname door
R23 Vergiftig bij inademing
R26 Zeer vergiftig bij inademing
R27 Zeer vergiftig bij aanraking met de huid
R28 Zeer vergiftig bij opname door de mond
R34 Veroorzaakt brandwonden
R35 Veroorzaakt ernstige brandwonden
R37 Irriterend voor de ademhalingswegen
R50 Zeer vergiftig voor in het water levende organismen
Uitleg S-zinnen
Zoals eerder aangegeven wordt in de S-zinnen duidelijk gemaakt wat men kan doen om de risico’s die in de R-zinnen zijn benoemd te bestrijden. Hieronder zijn een aantal S-zinnen benoemd:
S1 Achter slot bewaren
S2 Buiten bereik van kinderen bewaren
S7 In goed gesloten verpakking bewaren
S9 Op een goed geventileerde plaats bewaren
S16 Verwijderd houden van ontstekingsbronnen. Niet roken.
S23 Gas/rook/damp/spuitnevel niet inademen
S24 Aanraking met de huid vermijden
S25 Aanraking met de ogen vermijden
S26 Bij aanraking met de ogen onmiddellijk met overvloedig water afspoelen en deskundig medisch advies inwinnen
S30 Nooit water op deze stof gieten
S36 Draag geschikte beschermende kleding
S37 Draag geschikte handschoenen
S39 Een bescherming voor de ogen/ voor het gezicht dragen
S45 In geval van ongeval of indien men zich onwel voelt, onmiddellijk een arts raadplegen (indien mogelijk hem dit etiket tonen)
S61 Voorkom lozing in het milieu. Vraag om speciale instructies/veiligheidskaart.