Zuivelindustrie is het op industriële wijze verwerken van melk tot zuivelproducten. Het produceren van zuivelproducten gebeurd in zogenaamde zuivelfabrieken. In deze fabrieken wordt met behulp van machines, installaties en bijbehorende automatisering van koemelk of andere soorten melk een zuivelproduct gemaakt. De zuivelindustrie behoort tot de voedingsmiddelenindustrie maar is wel specifiek gericht op zuivelproducten. De eerste kleine zuivelfabrieken ontstonden aan het einde van de negentiende eeuw. Omdat zuivelproducten voedingsmiddelen zijn moeten de producenten van zuivel aan strenge eisen voldoen. Het overgrote deel van de bedrijven die zuivelproducten bereiden moeten erkend worden op grond van EG-Verordening (Nr.)853/2004. Over zuivel en de zuivelindustrie kan men veel schrijven. De sector is omvangrijk en goed bekend in de industrie. Hieronder staan een aantal alinea’s over de geschiedenis van de zuivelindustrie en de zuivelindustrie als werkgever.
Ontstaan van zuivelfabrieken
In de zuivelindustrie wordt melk verwerkt tot producten. De melk die hiervoor gebruikt wordt komt van boerderijen. In het verleden produceerden de boeren zelf eenvoudige zuivelproducten zoals boter en melk die gedronken kon worden. Op een gegeven moment gingen boeren samenwerken. Er werden kleine melkfabrieken opgericht. Dit gebeurde aan het einde van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw. Al spoedig ontstonden zuivelcoöperaties. In deze samenwerkingsverbanden werden door meerdere boeren in een zuivelfabriek zuivelproducten vervaardigd. In Nederland ontstond in de provincie Friesland in 1879 de eerste zuivelfabriek. Dit was de Zuivelfabriek Freia. Al spoedig ontstonden er in Nederland veel meer zuivelfabrieken.
Transport van melk naar zuivelfabrieken
Melk werd doormiddel van karren aangeleverd bij de zuivelfabrieken. Ook werd er zelfs melk aangevoerd met speciale melkboten. Toen er meer auto’s op de weg verschenen werd melk doormiddel van vrachtwagens getransporteerd. Niet alleen in het transporteren van melk ontstond een technologische ontwikkeling ook de productie van zuivel veranderde. Zo werden zuivelproducten eerst doormiddel van handmatige bewerkingen vervaardigd. Door de mechanisering en de industriële revolutie werd melk op industriële schaal geproduceerd en ontstond er een melkindustrie en zuivelindustrie.
Zuivelindustrie ontwikkelt zich
Tegenwoordig is er in een grote zuivelfabriek helemaal niets meer te zien van het handwerk wat men vroeger in de kleine zuivelfabrieken verrichte. Grote machines verwerken de melk van binnenkomst tot aan de verpakking. Er zijn nieuwe technologieën ingevoerd waardoor men melk langer houdbaar kan maken zoals het pasteuriseren. Hierdoor werd melk doormiddel van de High-Temperature Short Time (HTST) methode of de Ultra-high temperature (UHT) methode langer houdbaar gemaakt. Daarvoor zijn echter wel machines nodig die melk korte tijd verhitten.
De machines in de zuivelindustrie worden steeds professioneler. Er zijn complete procesinstallaties die vrijwel volledig geautomatiseerd zijn. Doormiddel van PLC’s en SCADA kan men machines in de procestechniek met elkaar laten commuceren zodat men sneller kan produceren en bovendien minder productiefouten krijgt. Het lean management of lean manufacturing deed ook haar intrede in de zuivelindustrie. Daardoor wordt niet alleen kwalitatief hoogwaardige zuivel gemaakt, de diversiteit van zuivelproducten neemt ook toe. Bovendien zorgt lean manufacturing er voor dat de klant centraal blijft staan en dat afval en verspilling wordt tegengegaan in de zuivelindustrie. Daardoor kunnen zuivelfabrieken maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Zuivelindustrie als werkgever
In de zuivelindustrie werken veel werknemers. De functies zijn erg divers. Zo werken er in deze industrie productiekrachten, operators en machineoperators. Ook werken er procestechnologen en softwareprogrammeurs. Ervaren machinebouwers, zuivellassers en constructeurs bouwen mee aan de procesinstallatie voor zuivelfabrieken. Onderhoudsmonteurs en storingsmonteurs zorgen er voor dat de procesinstallaties goed blijven functioneren en dat storingen tijdig worden verholpen.
Transporteurs hebben ook baat bij zuivelfabrieken omdat zij zuivel van en naar de zuivelfabrieken transporteren. Ook veel uitzendbureaus leveren technisch personeel en productiepersoneel aan de zuivelindustrie. Doordat er soms sprake is van piekproductie worden namelijk regelmatig uitzendkrachten ingezet. Voor sommige productiefuncties worden echter structureel uitzendkrachten aan het werk gehouden. De zuivelindustrie heeft daardoor ook een invloed op de werkgelegenheid bij uitzendbureaus.