Maatschappelijk vastgoed is een benaming voor gebouwen of terreinen met een publieke functie op het gebied van bijvoorbeeld sport, onderwijs, welzijn, cultuur of maatschappelijke opvang. Hierbij kun je denken aan een schoolgebouw, sporthal, bibliotheek, cultureel centrum, theaters, opvangtehuizen, buurthuizen en andere gebouwen met een publieke functie. Over het algemeen worden deze gebouwen betaald en geëxploiteerd vanuit publieke middelen. Dat wil zeggen dat deze gebouwen worden betaald vanuit overheidsinstanties zoals gemeenten.
Die betalen deze gebouwen echter weer op basis van inkomsten uit belastingen. Gemeenten zijn meestal ook de eigenaar van gebouwen en terreinen die onder maatschappelijk vastgoed vallen. Toch is dat niet altijd het geval. Zo kan een huisarts of clubgebouw ook in eigendom zijn van ondernemers of particulieren terwijl deze gebouwen toch een maatschappelijke functie hebben. Over het algemeen zijn gemeenten economisch eigenaar van bijvoorbeeld de scholen en wijkcentrums en zijn de scholenorganisaties en het bestuur van bijvoorbeeld wijkcentrums juridisch eigenaar.
Eigenschappen maatschappelijk vastgoed
Een gebouw dat kan worden aangemerkt als maatschappelijk vastgoed heeft een aantal kenmerken.
- In het gebouw worden maatschappelijke diensten aan burgers verleend. Of er worden diensten zelf door burgers tot stand gebracht.
- De exploitatie van gebouw is geheel of gedeeltelijk door publieke middelen mogelijk gemaakt,
- De vraag of behoeften vanuit burgers worden samengebracht bij het aanbod van instellingen.
- Iedereen heeft vrij toegang tot maatschappelijk vastgoed als ze behoren tot de doelgroep(en) waarvoor het maatschappelijk vastgoed bestemd is. Zo hebben leerlingen en leerkrachten vrije toegang tot de scholen waar ze voor zijn aangenomen bijvoorbeeld.
Wanneer bovenstaande kenmerken van toepassing zijn spreekt men over het algemeen van een gebouw dat valt onder maatschappelijk vastgoed.
Ontwikkeling van maatschappelijk vastgoed
Maatschappelijk vastgoed is in ontwikkeling. Tegenwoordig wordt er bij de bouw van maatschappelijk vastgoed gekeken naar gecombineerde functies. Zo kan het heel goed voorkomen dat in een gebouw meerdere mogelijkheden zijn om in bepaalde maatschappelijke behoeften te voorzien. Scholen die gekoppeld zijn aan bibliotheken, kinderopvang of sportcomplexen zijn daar een voorbeeld van. Door maatschappelijk vastgoed zo te bouwen dat er meerdere functies mogelijk zijn wordt rekening gehouden met de toekomst. De multifunctionele centrums zorgen er bovendien voor dat er meer contacten en samenwerking ontstaat tussen organisaties met een maatschappelijke functie. Wijkcentra en buurtcentra zijn daar ook een goed voorbeeld van.
Maatschappelijk vastgoed en verduurzaming
Overheden hebben een voorbeeldfunctie als het gaat om verduurzaming. Landelijk worden bedrijven en huishoudens aangespoord om gebouwen en woningen te verduurzamen. Ook maatschappelijk vastgoed moet worden verduurzaamd. Hiervoor zijn richtlijnen opgesteld. Gemeentelijke kantoorgebouwen die een oppervlakte hebben die groter is dan 100 m2 moeten net als andere kantoorgebouwen sinds1 januari 2023 energielabel C hebben. Verder moeten publiek toegankelijke overheidsgebouwen met een minimale grootte van 250m2 altijd een zichtbaar energielabel hebben. Op de website van de RVO (Rijksdienst voor ondernemend Nederland) staan einddoelen geformuleerd met betrekking tot de CO2-reductie. Deze CO2-reductie moet in 2030 in totaal 49% procent zijn en in 2050 zelfs 95%. De Sectorale Routekaart Maatschappelijk Vastgoed voor gemeenten geeft handvaten hoe gemeenten de verduurzaming van maatschappelijk vastgoed kunnen implementeren.