Zand lijkt een eenvoudig product maar er zijn grote verschillen in zandsoorten en hun toepassing. De keuze van het zand dat men nodig heeft voor een bepaald project is van een aantal factoren afhankelijk. Zo kan men in bepaalde situaties beter grof zand gebruiken en kan men in andere situaties beter fijn zand toepassen. In weer andere situaties is de waterdoorlatendheid van zand van groot belang. Verder heeft men bijvoorbeeld voor metselen ander zand nodig dan het zand dat men gebruikt als speelzand in de zandbak. De toepassing van zand is breed waardoor er door de jaren heen verschillende soorten zand zijn ontwikkeld. In dit artikel zijn een aantal belangrijke zandsoorten benoemd die in de bouw en civiele techniek worden gebruikt. Omdat voor sommige zandsoorten meerdere benamingen worden gebruikt bevatten sommige kopjes twee namen. Deze benamingen kunnen in de praktijk door elkaar heen worden gebruikt terwijl wel dezelfde zandsoort wordt bedoeld met dezelfde samenstelling. De zandsoorten zijn overigens in alfabetische volgorde weergegeven. Dit houdt dus niet in dat het soort zand dat bovenaan staat ook het meest gebruikte soort zand is.
Betonzand of vloerenzand
Betonzand of vloerenzand is een zandsoort die behoorlijk grof is. De toepassing van betonzand is breed. Zo wordt deze zandsoort onder andere gebruikt voor de productie van betonmortel. In combinatie met betongrind en cement kan men van betonzand ook betonmortel vervaardigen. Verder wordt betonzand ook toegepast voor het maken van cementdekvloeren, daarbij moet echter wel cement worden toegevoegd. Aan betonzand worden ondanks de grove structuur wel hoge eisen gesteld. Zo bevat betonzand geen verontreiniging in de vorm van schelpen, hout of andere materialen. Ook aan de korrelopbouw en de vorm van het zand worden eisen gesteld. Zo moet er in betonzand zo weinig mogelijk fijn materiaal zitten. Dit houdt in dat er geen of nauwelijks zand in betonzand aanwezig mag zijn dat onder de maat is.
Brekerzand of inveegzand
Brekerzand wordt ook wel inveegzand genoemd en is een grof soort zand dat men vooral gebruikt voor het invoegen van straatwerk. Daarnaast wordt brekerzand ook wel gebruikt als onderlaag voor gebakken klinkers. Het zand zorgt voor een stabiele straatlaag omdat het inveegzand goed tussen de voegen geveegd kan worden en zich daar goed hecht. De benaming brekerzand is echter ook op zijn plaats omdat brekerzand bestaat uit kleine gebroken steentjes die zorgen voor stabiliteit. De gebroken steentjes van het brekerzand zorgt er ook voor dat het zand scherp aanvoelt en zich goed kan verankeren in de grotere kieren in het straatwerk. De gebroken steentjes kunnen hierbij in elkaar haken. De grove structuur zorgt er verder voor dat het zand goed water doorlaat.
Drainagezand
Drainagezand is een grove zandsoort die specifiek wordt toegepast vanwege de waterdoorlatendheid. Drainagezand is behoorlijk grot van structuur. De grove en open structuur zorgt er voor dat water er goed door heen kan sijpelen. Omdat drainagezand haar open structuur zoveel mogelijk behoud is deze zandsoort niet geschikt voor toepassingen waarbij men verdicht zand nodig heeft. Om die reden is drainagezand niet geschikt voor het maken van een zandbed voor bestrating. Welk kan drainagezand worden gebruikt rondom drainageslangen. Daarnaast wordt drainagezand ook wel toegepast in paardenbakken zodat deze water zo snel mogelijk naar beneden afvoeren. Verder wordt drainagezand ook wel toegepast om door kleigrond en andere zware grondsoorten te mengen zodat deze beter water doorlaten. Het toepassen van drainagezand als mengsel door zware grondsoorten kan er voor zorgen dat er minder plassen in de tuin komt te staan.
M3C zand, paardenbakzand, afmageringszand of verschralingszand
M3C zand heeft verschillende andere benamingen waaronder verschralingszand, afmageringszand en paardenbakzand. M3C is geschikt om gebruikt te worden als drainagezand omdat het snel water kan afvoeren. Daarnaast is M3C zand heel schoon en bevat deze zandsoort een bepaalde korrelgrootte. De korrelgrootte van M3C zand is 180 tot 220 mu. M3C zand wordt ook wel paardenbakzand genoemd omdat het zand voor zowel de binnenbak als de buitenbak heel geschikt is als grondlaag. Over deze laag wordt dan toplaagzand aangebracht. Toplaagzand is echter ander zand dan M3C zand. M3C zand wordt ook gebruikt voor gazons en sportvelden als verschralingszand. Om die reden spreekt men ook wel van verschralingszand.
Metselzand of scherpzand
Metselzand is zand dat wordt toegepast in metselmortel en wordt daarnaast ook toegepast in sommige betonmortels. Metselzand wordt ook wel scherpzand genoemd. Metselzand is afkomstig uit rivieren uit Nederland en Duitsland en is volledig gezoet. Men spreekt van gezoet zand als het zand uit een zoetwateromgeving komt en dus niet uit een zoutwateromgeving zoals zand uit de zee. Metselzand heeft een behoorlijke sterkte waardoor men er goed metselmortel van kan maken. De hoekige vorm van de het zand en de hardheid van de korrel dragen bij aan de geschiktheid van het zand voor mortel. Metselzand wordt gezeefd op een fractie van 0/2mm.
Ophoogzand, stopzand of vulzand
Ophoogzand is in verhouding tot andere soorten zand eenvoudig en goedkoop. Men noemt ophoogzand ook wel vulzand of stopzand. Het zand wordt toegepast voor het ophogen van bepaalde oppervlaktes. Ophoogzand laat in tegenstelling tot drainagezand nauwelijks water door. Het zand wordt in de praktijk alleen toegepast wanneer de eisen aan het zand zeer laag zijn. Ophoogzand is namelijk ongezeefd zand. Dit houdt in dat ophoogzand verschillende soorten korrels kan bevatten. Er worden aan ophoogzand ook nauwelijks eisen gesteld op het gebied van de vorm en de omvang van de korrels. Daarnaast kan ophoogzand ook verschillende kleuren hebben en kan de herkomst verschillen. Zo kan ophoogzand uit de zee worden gewonnen en ontzilt worden. Ook kan men ophoogzand uit rivieren of uit speciale zandputten winnen.
Speelzand of zandbakzand
Speelzand wordt ook wel zandbakzand genoemd omdat speelzand voornamelijk in zandbakken wordt aangebracht. Speelzand wordt overal toegepast in zandbakken als het nu gaat om basisscholen, kinderdagverblijven als bij consumenten thuis. Speelzand moet aan een aantal eisen voldoen. Zo moet speelzand niet scherp zijn en moet het zand schoon zijn zodat de handen van de kinderen evenals de kleren niet vies kunnen worden. Speelzand kan het beste een beetje kleverig zijn wanneer het licht vochtig is. Dan kan men het beste er zandbouwwerkjes mee maken.
Straatzand, spuitzand, zeezand en zandbedzand
Straatzand wordt voornamelijk gebruikt voor het zandbed voor bestrating, vandaar de benaming zandbedzand of volgens de norm: ‘zand voor het zandbend’. Men noemt straatzand echter ook wel ophoogzand omdat het zand ook gebruikt wordt voor het ophogen van de grond onder de bestrating. Straatzand wordt echter ook wel toegepast onder gebouwen on de fundering van bouwwerken op aan te brengen. Verder wordt straatzand ook wel aangebracht in tuien en andere locaties waar men zand nodig heeft. Straatzand moet aan een aantal eisen voldoen. Zo moet straatzand goed uitgevlakt kunnen worden met bijvoorbeeld een lange lat. Dat noemt men ook wel van afrijen van zand. Zand voor het zandbed mag geen klei of leem bevatten en mag ook geen stenen bevatten. Strandzand laat overigens ook goed water door waardoor plassen op een terras kunnen worden voorkomen of slechts van korte duur zijn.
Toplaagzand
Toplaagzand wordt als laatste laag zand aangebracht in paardenbakken. Meestal worden in paardenbakken een aantal lagen M3C zand of paardenbakzand aangebracht en daar bovenop een toplaag zand. Toplaagzand heeft een drainerende werking en mag geen leem of klei bevatten. De eisen die aan toplaagzand voor een paardenbak worden gesteld kunnen verschillen omdat de disciplines die men het paard uitvoert ook verschillend kunnen zijn. Belangrijke eis blijft echter wel dat ook het toplaagzand goed water moet doorlaten zodat er geen plassen blijven staan in de paardenbak.
Valzand of valbreekzand
Valzand is speciaal zand dat wordt aangebracht rondom speeltoestellen. Het grote voordeel van valzand is dat het een dempende werking heeft waardoor men zachter valt dan wanneer men op een andere ondergrond zou vallen. Gewoon ophoogzand is vaak veel te fijn waardoor de laag wordt verdicht. Dit betekend dat er een harde massieve laag ontstaat waardoor men een extra harde ondergrond krijgt. Daarnaast hebben sommige zandsoorten een te grove samenstelling waardoor er scherpe steentjes in kunnen zitten zoals brekerzand of metselzand. Valzand is een speciale zandsoort met zandkorrels van 0,2-2 mm in de juiste verhoudingen. Door deze samenstelling voldoet valzand aan de Europese normen NEN-EN-1177 die opgesteld zijn voor ondergronden onder speeltoestellen. Valzand heeft wel een grove structuur waardoor er ook veel water wordt doorgelaten en er een drainage-effect ontstaat. Omdat valzand wel een grovere structuur heeft dan speelzand en minder plakkerig is kan men valzand niet gebruiken voor een zandbak.
Voegzand
Voegzand wordt toegepast voor het invoegen van gemetselde stenen. In de praktijk worden vaak verschillende kleuren voegzand aangeboden. Zo is er bijvoorbeeld wit voegzand verkrijgbaar maar ook geel en grijs voegzand. Er bestaat zelfs voegzand in crèmekleur. Voegen worden als laatste op het metselwerk aangebracht. Om die reden moet het zand een hoog afwerkingsniveau hebben. Voegzand heeft daarom een zuivere samenstelling en is zeer schoon.
Instrooizand, infillzand of zand voor kunstgras
Instrooizand dat gebruikt wordt voor kunstgrasmatten wordt ook wel infillzand genoemd of gewoon zand voor kunstgras. Het instrooizand wordt ingeborsteld in kunstgrasmatten en zorgt er voor dat de grasmat wordt verzwaard. Dat is gunstig voor de kwaliteit van het kunstgras door de verzwaring ligt het kunstgras steviger. Daarnaast zorgt het verzwaren van de kunstgrasmat er voor dat er geen plooien kunnen ontstaan. Instrooizand of infillzand zorgt er daarnaast dat de sprietjes kunstgras omhoog blijven staan. De aanhechting van de kunstgrasspriet wordt bovendien door een laag infillzand beter beschermd. Instrooizand/ infillzand zorgt er dus voor dat de levensduur van de kunstgrasmat langer wordt en dat de kunstgrasmat natuurlijker oogt.
Zilverzand of witzand
Zilverzand wordt onder andere gebruikt als voegzand. In dat geval wordt het zilverzand vooral vanwege de witte kleur voor wit-voegwerk gebruikt. Zilverzand wordt ook wel witzand genoemd en is fijnkorrelig. Het zand heeft een laag ijzergehalte en bestaat vrijwel volledig uit kwarts (SiO2). Witzand wordt om die reden ook gebruikt als basisgrondstof voor de glasindustrie. In de glasindustrie wordt veel witzand of zilverzand gebruikt. Naast de glasindustrie wordt witzand ook in de fijnkeramische industrie gebruikt voor de toepassing in emaille. Ook voor porselein wordt witzand gebruikt. Witzand wordt ook gebruikt in schuurmiddelen zoals siliciumcarbide. Tot slot wordt witzand ook toegepast in lijmen en wasmiddelen. Voor de bouw en civiele techniek wordt het echter voornamelijk toegepast als voegzand. Tijdens het winnen van witzand wordt vaak ook een grote hoeveelheid goedkoper en grover zand gewonnen dat vaak wordt aangeboden als ophoogzand.