Wat is rechtspositie in arbeidsrelaties?

Rechtspositie is het geheel van rechten en plichten in een arbeidsverhouding tussen een werknemer en een werkgever in een arbeidsverhouding vanuit een juridisch oogpunt beschouwd. De term rechtspositie wordt vooral gebruikt binnen de overheid en overheidsinstellingen. Men heeft het dan bijvoorbeeld over de rechtspositie van een ambtenaar. De rechtspositie van een ambtenaar verschild van de positie die een werknemer heeft bij een regulier bedrijf. Er zijn echter ook een aantal overeenkomsten. De volgende aspecten zijn de belangrijkste overeenkomsten tussen de positie van ambtenaren en werknemers met een arbeidsovereenkomst:

  1. Ambtenaren werken in een gezagsverhouding tot een wederpartij. De wederpartij is in dit geval het overheidsorgaan welke de ambtenaar heeft aangesteld.
  2. Ambtenaren voeren vastgestelde taken en werkzaamheden gedurende vastgestelde tijden uit ten behoeve van zijn wederpartij.
  3. Ambtenaren worden voor hun werkzaamheden betaald door zijn wederpartij oftewel het overheidsorgaan waar de ambtenaren voor werken.

Verschil tussen werknemers en ambtenaren
De bovenstaande punten zijn de overeenkomsten die bestaan tussen de arbeidsverhouding van ambtenaren bij een overheidsinstelling en de arbeidsverhouding tussen werknemers bij een bedrijf. Er zijn naast overeenkomsten ook verschillen. Een belangrijk verschil zit in de juridische zin in de manier waarop ambtenaren worden aangesteld. Zo wordt een ambtenaar doormiddel van een zogenaamde “eenzijdige rechtshandeling” aangesteld door de overheid. Deze aanstelling van de ambtenaar wordt vastgelegd in een besluit. Werknemers die niet bij de overheid werkzaam zijn gaan een tweezijdige arbeidsovereenkomst aan. Deze arbeidsovereenkomst wordt gesloten tussen werkgever en werknemer.

De overheid stelt dus ambtenaren aan doormiddel van een besluit. Dit neemt echter niet weg dat er met de toekomstig ambtenaar en de overheidsinstelling overleg is gepleegd over de voorwaarden waaronder de ambtenaar zal worden aangesteld. Dit gebeurd meestal tijdens een arbeidsvoorwaarden gesprek. Als een ambtenaar akkoord is met de arbeidsvoorwaarden zal hij of zij door de overheid formeel worden aangesteld door een eenzijdige rechtshandeling.

Ambtenarenwet
De wettelijke regels omtrent het aanstellen en ontslaan van werknemers staan in het burgerlijke recht. Ambtenaren vallen niet onder het burgerlijke recht maar onder de Ambtenarenwet en de regelingen die daar onder hangen. In de Ambtenarenwet is de rechtspositie van ambtenaren geregeld. De rechtspositie van de ambtenaar verschilt met die van de werknemer die bij een regulier bedrijf werkt met een arbeidsovereenkomst. De verschillen in de rechtspositie van de ambtenaar zijn de volgende:

  • Een ambtenaar wordt eenzijdig door de overheid aangesteld.
  • De rechtsbescherming van de ambtenaar loopt via de bestuursrechter in plaats van de kantonrechter
  • De ambtenaar heeft te maken publiekrechtelijke regelingen van de arbeidsvoorwaarden in plaats van een CAO

Ambtenaren hebben net als reguliere werknemers het recht om te staken. Toch dienen de overheidsorganen hun plichten voor hun burgers wel uit te kunnen voeren. In sommige gevallen mogen ambtenaren daarom niet staken om aan de minimale dienstverlening te voldoen. Ook staan in de Ambtenarenwet bijzondere regels met betrekking tot het ontslaan van ambtenaren.