Dodemansknop is een benaming voor een speciale knop of schakelaar die op een machine, werktuig, gereedschap, vaartuig of transportmiddel is bevestigd en zorgt er voor dat deze automatisch wordt uitgeschakeld als de machinebediener, monteur, chauffeur of gebruiker wegvalt. De dodemansknop is een technische voorziening waarmee het veilig werken met de hiervoor genoemde machines en werktuigen kan worden bevorderd. Er worden door de mens nogal wat verschillende machines gebruikt. Uiteraard dient de veiligheid van de gebruiker van de machine en zijn of haar omgeving niet in gevaar te komen. Hieronder is in een aantal alinea’s het belang van veilig werken met machines uitgelegd en het nut van een dodemansknop.
Verschillende werktuigen en machines
De meeste machines, werktuigen en vervoersmiddelen en transportmiddelen worden door mensen bedient. Door automatisering nemen veel machines het werk van mensen over. Ook zijn zelfrijdende auto’s en andere zelfrijdende voertuigen zoals vrachtauto’s steeds vaker op de weg te vinden. Hoewel de automatisering grote stappen maakt is veel werk nog mensenwerk. Mensen maken echter gebruik van elektrisch, pneumatisch en hydraulisch aangedreven middelen om hun werk sneller, efficiënter en kwalitatief beter uit te voeren.
Veel machines boren, schroeven, draaien, maken een zaagbeweging of knipbeweging. Ook zijn er haakse slijpers en andere slijpmachines die door werknemers worden gebruikt en weer specifieke risico’s met zich meebrengen. Daarnaast zijn er nog een heleboel voertuigen zoals motoren, heftrucks en zelfs boten waarbij het verstandig of verplicht zou moeten zijn om een extra veiligheidsvoorziening te treffen mocht de gebruiker of bestuurder het bewustzijn verliezen of gestorven zijn. Een dergelijke veiligheidsvoorziening is de dodemansknop.
Varianten van dodemansknop
Een dodemansknop is een vrij algemene benaming voor verschillende systemen en schakelaars de er voor zorgen dat een machine of transportmiddel uitgeschakeld wordt als de mens de machine niet meer actief bediend. Een dodemansknop kan bestaan uit een daadwerkelijke knop maar kan ook bestaan uit een koordje dat aan een schakelsysteem is bevestigd. Dit koordje kan worden vastgemaakt aan de hand van de persoon die het voertuig bestuurd of de machine bediend. Een dergelijk koordje met een dodemansknop wordt gebruikt bij motoren en motorboten. Zodra de bestuurder ten val komt zal het koord worden aangetrokken en de schakelaar het voertuig of machine uitschakelen. Dit is echter een voorbeeld van een dodemansknop een haakse slijper kan ook worden voorzien van een dodemansknop dit is volgens de norm EN 60745-2-3:2011/A11 verplicht.
Een andere variant van de dodemansknop treft men aan in de cabine van treinen of metro’s. In deze voertuigen is een knop of pedaal aangebracht die door de machinist moet worden ingedrukt of ingetrapt. Als de machinist onvoldoende kracht heeft om de knop of het pedaal in te drukken zal de knop of pedaal ontspannen en zal de schakeling van deze dodemansknop in werking treden. Dit houdt in dat het voertuig tot stilstand komt. Pedalen worden echter niet vaak meer gebruikt als dodemansknop omdat het wel eens is gebeurd dat een machinist die een hartinfarct kreeg toch met zijn voet op het pedaal bleef en het voertuig daardoor niet tot stilstand kwam.
Ook een dodemansknop in de vorm van een hefboom van oude treintoestellen bleek niet ideaal. Hier kon de machinist handig zijn tas aan hangen, waardoor de veilige werking van de dodemansknop weer ongedaan werd gemaakt. Daarom gebruikt men tegenwoordig de “intermitterende dodemansknop”. Bij deze variant van de dodemansknop zal de treinbestuurder regelmatig de dodemansknop moeten loslaten. Als dat niet gebeurd zal er een automatische snelle rem in werking treden.