Zelfwoonplicht of zelfbewoningsplicht is een verplichting om de woning na aanschaf zelf te bewonen en dus niet te verhuren. De zelfwoonplicht wordt naast zelfbewoningsplicht ook wel zelfbewoningsclausule genoemd. een dergelijke verplichting of clausule is bijna altijd opgenomen in de verkoopcontracten van voormalige huurwoningen die door woningcorporaties te koop worden aangeboden. Een zelfwoonplicht wordt echter ook vaak opgenomen in huurcontracten van woningcorporaties zodat deze corporaties er zeker van zijn dat de woning niet wordt onderverhuurd of doorverhuurd. Woningen waarop een zelfwoonplicht of zelfbewoningsplicht is gevestigd mogen niet worden verhuurd of doorverhuurd. Hoewel de verplichting om een woning zelf te bewonen zowel bij een huurwoning als bij een koopwoning veel overeenkomsten heeft wordt hieronder in een aantal alinea’s toch even specifiek beschreven wat de zelfbewoningsplicht bij koopwoningen en bij huurwoningen inhoud.
Zelfbewoningsplicht bij koopwoningen
Steeds vaker komt de term zelfbewoningsplicht ook aan de orde bij de verkoop van koopwoningen. Als een woningcorporatie een deel van haar huurwoningen wil verkopen worden deze meestal iets onder de marktprijs verkocht. Dat maakt deze voormalige huurwoningen interessant voor beleggers. De woningcorporaties willen voorkomen dat beleggers de voormalige huurwoningen gaan kopen om deze opnieuw te verhuren tegen dezelfde huurprijs of een hogere huurprijs. Daarom wordt tijdens deze woningverkoop een zelfbewoningsplicht opgenomen in het koopcontract. Vaak krijgen de huidige huurders als eerste een optie om de woning tegen een scherpe prijs te kopen. Aan een zelfwoonplicht kan een bepaalde duur worden gekoppeld. Dat betekent dat de koper van de woning minimaal voor de vastgelegde duur de woning moet bewonen.
De woningbouwcorporaties handelen vaak uit een maatschappelijk belang. Dat betekent dat deze corporaties hun best doen om woningen betaalbaar te houden en de woningmarkt voor iedereen toegankelijk te houden. Beleggers hebben vaak andere belangen en willen graag een hoge huurprijs opstrijken en zo een zo hoog mogelijk rendement krijgen op hun woningen. Dat betekent in de praktijk vaak dat de huurprijzen worden opgedreven wat zeer ongunstig is voor particulieren. Bovendien zorgen beleggers er voor dat de prijzen van koopwoningen worden opgedreven. Beleggers kunnen vaak meer betalen voor koopwoningen en zorgen er daardoor voor dat er dikwijls wordt overgeboden. Voor particuliere woningzoekers is deze ontwikkeling erg ongunstig. Zij worden juist van de woningmarkt afgedrukt.
Tegenwoordig nemen veel gemeenten in Nederland maatregelen om te voorkomen dat nieuwbouwwoningen in handen van beleggers vallen die deze gaan verhuren. Daarom is de zelfwoonverplichting in bijvoorbeeld Amsterdam en Utrecht van toepassing. Er zijn verschillende andere gemeenten die ook een zelfwoonverplichting hebben ingevoerd of dat overwegen te doen.
Zelfbewoningsplicht bij huurhuizen
Als mensen een woning huren van een woningcorporatie krijgen ze ook vaak te maken met een zelfbewoningsplicht. Deze is opgenomen in het huurcontract. In feite betekent dat de persoon die de overeenkomst met de woningcorporatie heeft gesloten de woning zelf moet gebruiken en bewonen en niet mag onderverhuren. Dit laatste mag in de praktijk alleen in uitzonderlijke gevallen. Dan moet er bijvoorbeeld ook toestemming zijn gegeven door bijvoorbeeld de Vereniging van Eigenaren of de woningcorporatie. Pas na deze schriftelijke toestemming mag de woning worden onderverhuurd aan derden. Op die manier wil men voorkomen dat bepaalde mensen meerdere huurcontracten afsluiten op huurwoningen en deze vervolgens voor een hogere prijs gaan doorverhuren. Een dergelijke werkwijze is zeer schadelijk voor de woningverhuur en zorgt er voor dat particulieren met extra hoge woninghuurprijzen worden confronteert.