Zetten is een belangrijke paatbewerkingstechniek die veelvuldig in de werktuigbouwkunde wordt toegepast. Zetten is een algemene term die ook wordt gebruikt voor bijvoorbeeld het buigen van plaatwerk in een bankschroef. Ook met een kantbank kan een plaatwerker een plaat zetten. Doormiddel van zetten wordt als het ware een plaat in een andere vorm gezet. Naast kantbanken kunnen ook zetbanken hiervoor gebruikt worden. In deze tekst is de algemene werking van een zetbank beschreven en wordt uitgelegd hoe een plaatwerker de zetbank kan gebruiken om een plaat de juiste vorm te geven.
Wat is een zetbank?
Zetbanken zijn er in verschillende soorten en lengtes. Ze worden gebruikt om een plaat in een hoek te buigen. Dit buigen wordt ook wel zetten genoemd. De plaat wordt bij een zetbank geklemd tussen een bovenbalk en een onderbalk. De bovenbalk wordt ook wel bovenbuiglijst genoemd en vormt de bovenkant van de bek waartussen de plaat geklemd wordt. De onderkant van de bek is de onderbalk. De plaat wordt stevig tussen de bek geklemd waardoor de plaat over zijn gehele lengte steun heeft. Deze steun is belangrijk omdat de plaat tijdens het zetten niet mag verschuiven. Het verschuiven van de plaat zorgt voor een verschil in de maatvoering en daarnaast de kans dat de plaat scheef onder de bekken komt te staan. Wanneer een plaat verkeerd is gezet kan deze niet meer tot zijn oorspronkelijke vorm worden gebracht door de zetmachine en moet de plaat als verloren worden beschouwd. Er zijn zetbanken op de markt die elektrisch worden bediend en zetbanken die handmatig worden bediend.
Waarvoor wordt een zetbank gebruikt?
Wanneer een zetbank goed wordt gebruikt kunnen zeer nauwkeurige hoeken worden aangebracht in de plaat. Deze hoeken kunnen zowel scherp zijn als afgerond. Een handmatige zetbank is zeer geschikt voor enkelstuks precisiewerk. Wanneer seriematige wordt gewerkt of gebruik wordt gemaakt van dikke plaat wordt vaak gebruik gemaakt van een grote mechanische zetbank. Doormiddel van zetten kan uit één plaat een hoek of meerdere hoeken worden gevormd. Hierdoor hoeven niet verschillende losse platen aan elkaar vast gelast te worden. Het aan elkaar lassen van platen kost tijd en is daarnaast niet altijd even netjes. Lasnaden moeten meestal worden nabewerkt. Denk hierbij aan de spetters die ontstaan bij MIG/MAG lassen. Wanneer een plaat eenmaal is gezet kan de bocht bijna die meer teruggebogen worden. Verder doorbuigen is vaak wel mogelijk. Een zetter moet daarom de zetbank goed instellen. Wanneer een fout wordt gemaakt bij het instellen van een zetbank is dat vaak onherstelbaar. Ook de zetvolgorde is van groot belang.
Het is daarnaast belangrijk dat een zetbank zoveel mogelijk over zijn gehele lengte wordt gebruikt. Wanneer regelmatig kleine platen op een grote zetbank worden gezet kunnen de bekken van de zetbank doorbuigen waardoor de machine minder nauwkeurig wordt. Daarnaast is het goedkoper om een kleinere zetbank aan te schaffen en kunnen kleinere zetbanken over het algemeen sneller worden bediend. Bij het gebruik van een zetbank moet een plaatwerker de juiste maat voor de juiste zetbank kiezen. Bij zetten moet ook rekening gehouden worden met het terugveren van materiaal. Wanneer een plaat gezet is veert deze altijd een klein stukje terug. Hoeveel een plaat terugveert is afhankelijk van de hoek, de plaatdikte en het materiaal. Er kunnen platen van verschillende materialen worden gezet. Een aantal voorbeelden hiervan zijn: roestvast staal, zink, aluminium, plaatstaal en koper.
Wat is het verschil tussen zetten en kanten?
Bij een zetbank wordt een plaat ingeklemd tussen een bovenbalk en een onderbalk. Hierdoor wordt de plaat ondersteund over de gehele lengte. Bij kanten is dit niet het geval. Een kantbank bestaat uit een bovenmatrijs en een ondermatrijs. De ondermatrijs blijft in één horizontale positie. De bovenmatrijs wordt hydraulisch naar beneden gebracht en drukt de plaat, die op de ondermatrijs is aangebracht, in de juiste vorm. Omdat de plaat niet is ingeklemd in een machine kan een plaatbewerker sneller werken met een kantbank.
Conventionele of CNC zetbank
Wanneer af en toe een paar kleine platen gezet moeten worden kan dat prima met een conventionele zetbank. Deze banken zijn geschikt voor enkelstuks werk wanneer de platen niet te groot en te zwaar zijn voor de plaatwerker. Wanneer seriematig meerdere platen in dezelfde vorm gezet moeten worden kan gebruik worden gemaakt van een computergestuurde zetbank. Deze CNC zetbanken kunnen geprogrammeerd worden waardoor ze steeds dezelfde bewerking uitvoeren. Daarnaast kunnen deze bewerkingen worden opgeslagen in het systeem. Als in de toekomst weer dezelfde serie wordt verwacht kan men het programma weer oproepen in het systeem zodat programmeertijd kan worden bespaard. CNC staat overigens voor Computer Numerical Control. Hiermee wordt aangegeven dat deze banken doormiddel van een computer bestuurd worden. De plaatbewerker zal echter zelf er voor moeten zorgen dat de plaat juist is aangebracht in de zetbank en dat de machine goed is geprogrammeerd.