Wat is ploegendienst of een ploegenrooster?

Ploegendienst of werken volgens een ploegenrooster houdt in dat er gewerkt wordt op wisselende werktijden volgens een vast rooster. Met name in de procesindustrie wordt veel gewerkt volgens een ploegensysteem. In de procesindustrie draaien alle werkprocessen om de productie van het bedrijf. Hierop worden alle logistieke processen en andere processen afgestemd. Dit houdt in de praktijk in dat de machines voortdurend moeten ‘draaien’ wanneer het bedrijf operationeel is. In volcontinue bedrijven in de procesindustrie komt het er op neer dat de machines vierentwintig uur per etmaal moeten draaien. Hiervoor is personeel nodig:

  • De machines kunnen tegenwoordig in veel gevallen nog niet volledig geautomatiseerd draaien daarom zijn machineoperators nodig die de machines bedienen.
  • Er zullen altijd werknemers in de buurt moeten zijn die er voor moeten zorgen dat grondstoffen worden aangevoerd en producten worden gecontroleerd en afgevoerd. Dit zorgt er voor dat er kwaliteitscontroleurs en logistiek personeel  nodig is wanneer de machines draaien.
  • Ook bij storingen of andere problemen in het proces dienen werknemers in de buurt te zijn om de storingen te lokaliseren en op te lossen. Naast bedieners van machines zijn technische medewerkers nodig zoals onderhoudsmonteurs die volcontinue aanwezig zijn. Zij lossen storingen op en voeren (preventief) onderhoud uit aan machines.
  • Voor de controle op het proces zijn procesoperators nodig. Zij controleren het proces en anticiperen op zaken die het proces belemmeren of verstoren.
  • Verder wordt veel werk in de procesindustrie nog uitgevoerd door productiekrachten. Zij voeren werkzaamheden uit in het productieproces die (nog) niet door machines uitgevoerd kunnen worden.

Naast bovengenoemde functiegroepen zijn er nog verschillende andere medewerkers nodig die er voor zorgen dat bedrijven in de procesindustrie goed kunnen blijven draaien. Hierbij kan gedacht worden aan beveiligers en facilitair personeel. Al deze personeelsleden kunnen in ploegendienst werken.

In welke sectoren werkt men in ploegen?
Ploegendienst komt in Nederland in verschillende sectoren voor. Bij energiecentrales wordt bijvoorbeeld in ploegendienst gewerkt. Deze centrales moeten voortdurend elektrische energie opwekken omdat elektrische energie (nog) onvoldoende efficiënt kan worden opgeslagen. Een elektriciteitscentrale zal volcontinue bemand moeten worden door personeel daarom werkt men in ploegen.

In de chemische sector werkt men eveneens in ploegen. Meestal wordt in deze sector gewerkt met chemische stoffen die zeer gevaarlijk zijn voor de omgeving. Daarom is voortdurend controle nodig en dienen werknemers aanwezig te zijn om te anticiperen op storingen, calamiteiten en andere problemen. In de petrochemische sector werkt men daarom ook in ploegen.

Ook in de voedingsmiddelenindustrie en de farmaceutische industrie wordt in de meeste gevallen gewerkt met een ploegenrooster. Er worden bederfbare waren verwerkt tot nieuwe producten en dat dient met een bepaalde doorloopsnelheid te gebeuren. Dit is één van de redenen waarom men ook in deze industriële sectoren werkt met ploegenroosters.

Wat is een ploegenrooster?
In tegenstelling tot machines kunnen mensen niet volcontinue vierentwintig uur per dag werken. Daarom werken bedrijven die structureel veel langer ‘draaien’ dan veertig uur per week volgens een ploegenrooster. Doormiddel van een ploegenrooster worden de verschillende werknemers achter elkaar ingepland. Een ploegenrooster is een vast rooster met voor elk personeelslid rustmomenten. De doelstelling van het ploegenrooster is het zo goed mogelijk afstemmen van het personeel op de processen van het bedrijf. Personeelsleden moeten een bepaalde regelmaat hebben in het ploegenrooster zodat ze zich aan het ploegensysteem kunnen aanpassen. Het personeel mag volgens het ploegenrooster nooit twee ploegen achter elkaar worden ingezet.

Wat is ploegendienst?
Een werknemer die volgens een ploegenrooster werkt heeft een bepaalde dienst of shift. Dit is de daadwerkelijke ploegendienst waarop de werknemer is ingeroosterd. In een ploegenstelsel kan een werknemer in verschillende ploegendiensten worden ingeroosterd. Voorbeelden van de ploegendiensten die regelmatig in de procesindustrie worden toegepast zijn:

  • Tweeploegendienst: ‘s ochtends en ’s middags dienst.
  • Drieploegendienst:  dit wordt gedaan bij bedrijven die vijf dagen per week open zijn. Er is sprake van 3 ploegen van elk 8 uur. Hierdoor komt het totaal op 24 uur.
  • Vierploegen dienst: bij dit ploegensysteem is het bedrijf meestal 6 dagen per week open en werken medewerkers net als bij drie ploegendienst ook in ploegen van 8 uur achter elkaar door.
  • Vijfploegendienst: wordt toegepast bij bedrijven die 24 uur per dag gedurende 7 dagen per week produceren. Werknemers werken zes dagen achter elkaar en zijn vervolgens vier dagen vrij. De zes dagen zijn verdeeld in twee nachtdiensten, twee ochtenddiensten en twee middagdiensten.

Een ploegendienst is 8 uur per dag of etmaal. In een ploegenrooster wordt over het algemeen elke ploeg achter de andere ploeg gepland. Dit komt er in de praktijk op neer dat de ploegendienst van de ene medewerker ingaat als de andere medewerker zijn ploegendienst heeft afgerond. Soms wordt er in ploegendienst gewerkt met een ‘overlapping’ van de ploegendiensten. Dan werkt de plaatste ploeg kort samen met de daarop volgende ploeg. Dit wordt gedaan voor informatieoverdracht of om piekdrukte op bepaalde momenten op te vangen.

Ploegentoeslag
Als een werknemer in ploegendienst werkt moet deze zich aanpassen aan de tijden van de werkgever. Meestal moet een werknemer in ploegendienst zijn privésituatie eveneens afstemmen op de ploegendienst. Een werknemer kan bijvoorbeeld ‘s nachts werken en zal overdag slaap moeten inhalen. Dit systeem zorgt er voor dat de werknemers extra zwaar belast worden. Deze belasting kan zowel fysiek als mentaal erg zwaar zijn. Werknemers in ploegendienst worden daarom gecompenseerd doormiddel van een toeslag. Dit is de zogenoemde ploegentoeslag. De ploegentoeslag verschilt per ploegendienst. Ook de cao staan meestal duidelijke afspraken over de ploegendienst en de bijbehorende toeslagen voor de werknemers. Over dagdiensten wordt geen ploegentoeslag betaald.

Wat is dagdienst?
Sommige bedrijven werken in ploegendienst én in dagdienst. Bij deze bedrijven kan een dagdienstrooster naast een ploegenrooster worden gehanteerd. Zo kunnen bepaalde mensen bijvoorbeeld op kantoor gewoon in dagdienst werken terwijl machineoperators en productiepersoneel wel in ploegen werken. Dit verschil in dienstrooster heeft te maken met het proces. Operators en productiekrachten zijn werknemers die voortdurend bij het productieproces aanwezig moeten zijn. Kantoorpersoneel is niet noodzakelijk voor het productieproces daarom werken deze werknemers gewoon op kantoortijden. Dit is in de praktijk bijvoorbeeld van 9:00 tot 17:00.

Het is ook mogelijk dat bedrijven in de procesindustrie te maken hebben met verschillende periodes waarin de productie op het ene moment hoger is dan op het andere moment. Deze bedrijven kunnen werken met verschillende dienstroosters. Als er weinig productie wordt gedraaid kan men gewoon in dagdienst werken terwijl men als het drukker wordt met ploegen gaat werken.

Ploegendienst en Lean manufacturing
De meeste bedrijven in de procesindustrie werken volgens Leanprincipes zoals Lean manufacturing. Hierbij staat het kernproces centraal dit is de productie van goederen oftewel datgene produceren dat de klant graag wil kopen. Alle (deel)processen zijn hier op afgestemd. In een bedrijf dat volgens de Leanprincipes werkt zal het personeel zich moeten aanpassen aan het kernproces dat op de klant gericht is. Ploegendienst is één aspect waarin het personeel zijn flexibiliteit zal moeten tonen in de procesindustrie. In de toekomst zullen bedrijven nog meer flexibiliteit van personeel vereisen.

Bedrijven worden steeds klantgerichter en dat is merkbaar in de productiesnelheid en de kwaliteit van de productie. Ook het personeel dat een bijdrage levert aan de productie zal zich aan de Leanprincipes moeten conformeren. Daarom krijgen personeelsleden van veel bedrijven in de procesindustrie trainingen die gericht zijn op Lean management of Lean manufacturing.