Werken in besloten ruimten is: het uitvoeren van werkzaamheden in een kleine ruimte die moeilijk toegankelijk is, slecht geventileerd kan worden en waar mogelijk gevaarlijke stoffen aanwezig zijn. Werken in besloten ruimten is een vrij breed begrip omdat er heel veel verschillende besloten ruimten zijn en diverse werkzaamheden uitgevoerd kunnen worden. Een belangrijk aspect dat alle werkzaamheden in besloten ruimten met elkaar gemeen hebben is dat ze in meer en mindere mate risico’s met zich meebrengen voor de veiligheid en gezondheid van de werknemers.
Werken in besloten ruimte en risico’s
Werken in een besloten ruimte is geen ideale werkplek voor werknemers vanwege de risico’s maar ook voor de fysieke belasting. Werknemers die werken in besloten ruimten kunnen vaak nauwelijks vrij bewegen en moeten zich bijvoorbeeld kruipend verplaatsen wat weer een extra belasting oplevert voor de knieën schouders en nek. De nauwe ruimten zorgen er tevens voor dat een werknemer bij een gevaar niet snel de werkplek kan verlaten.
Risico Inventarisatie en Evaluatie
Het is duidelijk dat werken in besloten ruimten extra risicovol is en daarom dient een bedrijf met deze risico’s rekening te houden in een Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) dat onderdeel vormt van een arbobeleid van een organisatie. In de Risico Inventarisatie en Evaluatie dient het bedrijf ook aandacht te besteden aan de aanwezigheid van gevaarlijke gassen en de mogelijke afwezigheid van zuurstof in besloten ruimten. Deze factoren brengen aanzienlijk hoge risico’s met zich mee. Voorkomen is beter dan genezen. Daarom moeten bedrijven in een plan van aanpak aangeven wat ze gaan doen om de risico’s op de werkplek weg te nemen.
Bronbestrijding
Bronbestrijding is de beste manier om risico’s te bestrijden. Brandbestrijding houdt in dat de gevaarlijke stoffen worden verwijderd of dat de besloten ruimten open worden gemaakt en beter worden geventileerd zodat er geen sprake meer is van een besloten ruimte. Gevaren worden bij de bron bestreden wanneer dat mogelijk is. Als bronbestrijding en technische maatregelen niet mogelijk zijn zullen bedrijven er alles aan moeten doen om de risico’s te beheersen.
Beheersen van risico’s
Dit houdt in dat de werknemers duidelijke veiligheidsinstructies krijgen, persoonlijke beschermingsmiddelen en een persoonlijke monitor of persoonlijke explosiemeter. Met de persoonlijke monitor en de explosiemeter kunnen gevaarlijke (explosieve) mengsels in de lucht van een besloten ruimte worden opgemerkt en wordt doormiddel van alarmsignalen de werknemer gewaarschuwd. De werknemer zal zichzelf en anderen dan zo snel een goed mogelijk in veiligheid moeten brengen.
Overigens kan ademhalingsapparatuur nodig zijn wanneer er schadelijke stoffen in de lucht van de besloten ruimte aanwezig zijn. De ademhalingsapparatuur in combinatie met beschermende kleding kan wel voor zorgen dat de werknemer zich nog moeilijker kan bewegen. Dit moet er echter niet voor zorgen dat de werknemer de beschermingsmiddelen niet gaat dragen want dan kunnen levensgevaarlijke situaties ontstaan! Werknemers moeten door de werkgever gewezen worden op de aanwezige gevaren in een besloten ruimte en de mogelijke gevaren die kunnen ontstaan tijdens het uitvoeren van werkzaamheden. Er kunnen namelijk ook tijdens werkzaamheden gevaarlijke stoffen vrijkomen. We noemen hieronder een aantal specifieke gevaren die in besloten ruimten aanwezig kunnen zijn. Deze gevaren kunnen ook in andere arbeidsomstandigheden aanwezig zijn maar zorgen vaak in besloten ruimten voor extra gevaar.
Zuurstoftekort in besloten ruimte
Een besloten ruimte is een kleine ruimte. Zoals eerder genoemd kan deze ruimte te weinig zuurstof bevatten. De lucht in de atmosfeer bestaat voor ongeveer 79 procent uit stikstof en ongeveer 21 procent zuurstof. Wanneer dit zuurstofpercentage omlaag gaat wordt het gevaarlijk voor levende wezens waaronder mensen. Een tekort aan zuurstof kan een mens echter niet waarnemen met zijn zintuigen. Wanneer er bijvoorbeeld slechts 12 procent zuurstof in de ruimte aanwezig is zal de persoon bewusteloos raken en binnen korte tijd de controle verliezen over de spieren, ademhaling en hersenen. Dan is het echter te laat. Daarom moet men altijd zeker zijn van voldoende zuurstof in een besloten ruimte of men moet ademhalingsapparatuur dragen waarmee zuurstof wordt toegevoegd.
Brand en explosiegevaar
Besloten ruimten zijn klein en er kan daardoor naast een gebrek aan zuurstof ook een overvloed aan schadelijke gassen aanwezig zijn waardoor een explosief mengsel kan ontstaan. Voor brand is echter altijd zuurstof nodig maar door het ontstaan van brand kan wel de zuurstof in de ruimte worden verbruikt door het vuur en kan men alsnog verstikken door een te kort aan zuurstof en/of door de rook. Bovendien worden de LEL waarde eerder bereikt. LEL staat voor Lower Explosion Level, dit is de onderste explosiegrens van een mengsel. Als de LEL wordt overschreden ontstaat er een groot gevaar op explosies die al bij een kleine vonk kunnen ontstaan.
Vergiftiging
Uiteraard is er door de mogelijke aanwezigheid van schadelijke stoffen ook de kans op vergiftiging. Mensen kunnen de schadelijke stoffen inademen en daardoor acute maar ook chronische vergiftiging oplopen. Dit is afhankelijk van de stoffen die ze binnen krijgen waarbij zowel de hoeveelheid als het soort giftige stof een rol speelt. Bij de hoeveelheid speelt de grenswaarde een rol. De grenswaarde werd in het verleden wel aangeduid met de MAC waarde. De MAC waarde is de Maximaal Aanvaarde Concentratie die van een stof aanwezig kan zijn zonder gevaar op te leveren voor de gezondheid (van een jonge gezonde werknemer). De grenswaarde of MAC- waarde wordt echter sneller bereikt in een kleine slecht geventileerde ruimte. Daarom is de kans op vergiftiging groter in kleine besloten ruimten.
Elektrocutie
Kleine besloten ruimten kunnen ook gevaarlijk zijn in verband met elektrocutie. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer men in vochtige besloten ruimten werkt die gemaakt zijn van materiaal dat goed elektriciteit geleid. Als er een defect aanwezig is in een elektrische installatie bijvoorbeeld een kapotte isolatie rondom een elektriciteitskabel die onder spanning staat dan kan dat er voor zorgen dat een metalen behuizing of metalen ruimte ook onder spanning komt te staan. Om die reden zal men altijd trachten gebruik te maken van een veilige wisselspanning van maximaal 50 volt of een gelijkspanning van 120 volt. hoewel deze elektrische spanning voor mensen niet direct gevaar oplevert kan deze elektrische spanning wel een explosief mengsel tot ontploffing brengen.
Combinatie van gevaren
Uit de laatste regel van de vorige alinea wordt duidelijk dat er een combinatie van gevaren aanwezig kan zijn. Het ene gevaar kan het andere gevaar veroorzaken en andersom. Door een brand kan de zuurstof opraken en kan men stikken. Door een kortsluiting kan een explosief mengsel tot ontploffing worden gebracht. Ook kan de kans op vergiftiging toenemen wanneer luchtmengsels wijzigen. Daarom dient men tijdens een risico inventarisatie en evaluatie veel aandacht te besteden aan de bestaande gevaren maar ook de nieuwe gevaren die kunnen ontstaan indien factoren in een besloten ruimte veranderen. Voor het werken in een besloten ruimte heeft men daarom dikwijls een werkvergunning nodig. Een werkvergunning is niet wettelijk verplicht maar kan wel verplicht worden door een opdrachtgever die tevens de vergunningverstrekker is.