Toxicologie wordt ook wel de giftigheidsleer genoemd en is de leer waarin het effect wordt bestudeert van giftige stoffen op biologische systemen waaronder ook mensen en dieren behoren. Toxicologie is specifiek gebied dat tot de biologie behoort. Als men kijkt naar de uitwerking van gif op de mens rekent men toxicologie ook wel tot de geneeskunde omdat men door de eigenschappen van gif te onderzoeken ook antigif kan ontwikkelen en andere medicijnen waarmee de schadelijke effecten van gif kunnen worden opgeheven, geneutraliseerd of verminderd. Misschien denk je: wat doet het onderwerp toxicologie op een technische website zoals technischwerken.nl? Het antwoord op deze vraag zit in het onderwerp veiligheid dit is een belangrijk onderdeel van de kennisbank van deze website.
Giftige stoffen komen veel voor in de techniek
In veel bedrijven in de industrie waaronder de petrochemische industrie maar ook de farmaceutische industrie werkt men met giftige stoffen. Denk ook aan metaalbedrijven waarbij men doormiddel van lassen verbindingen aanbrengt. Tijdens lassen komen lasdampen vrij en afhankelijk van het materiaal dat gelast wordt kunnen deze lasdampen in meerdere of in mindere mate giftig zijn. Vroeger werd veel asbest gebruikt als isolatiemateriaal voor technische installaties. Daarnaast werd asbest ook gebruikt voor de bouw in de vorm van bijvoorbeeld asbestgolfplaten. Pas later werd het gebruik van asbest verboden toen men verband legde tussen het inademen van asbestdeeltjes en het ontstaan van asbestose in de ademhalingsorganen.
Giftigheid heeft dus alles te maken met de techniek. Giftige stoffen brengen gevaar mee op de werkvloer. Door meer kennis te hebben van de giftige eigenschappen van stoffen kan men de risico’s beter inventariseren in een Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E). Bedrijven zijn volgens de Arbowet verplicht om de risico’s op de werkvloer te inventariseren doormiddel van een Risico Inventarisatie en Evaluatie. Daarbij dienen ook de giftige stoffen op de werkvloer te worden beschreven. Ook dient het bedrijf de mogelijke risico’s te beschrijven die deze stoffen kunnen veroorzaken. Door de risico’s te beschrijven in een RI&E kan een bedrijf ook effectiever oplossingen bedenken waarmee de kans op vergiftiging wordt verkleind.
Wat is vergiftiging?
Giftige stoffen kunnen mensen in meer en mindere mate vergiftigen. Dat heeft te maken met de giftige eigenschappen van een stof maar ook met andere factoren. Er is sprake van vergiftiging als een bepaalde stof binnen in het menselijke lichaam er voor zorgt dat er een verstoring optreed van een goede werking van het lichaam.
Vooral de mate waarin mensen worden blootgesteld aan vergif is cruciaal. Hoe langer men wordt blootgesteld aan giftige stoffen hoe groter de schade voor de gezondheid. Ook de dosis van het gif heeft een enorm effect op de verschijnselen van vergiftiging, daarover is in de volgende alinea meer geschreven.
De dosis maakt het vergif
Theophrastus Bombastus von Hohenheim 1493-1541 was een Zwitser die ook wel bekend stond onder de zelfbedachte naam Paracelsus gaf al in de 16de eeuw aan dat “de dosis het vergif maakt”. Daarmee verklaarde hij in feite dat alles uiteindelijk giftig is als men de dosis maar hoog genoeg maakt. Paracelsus was de eerste persoon die duidelijk het verband legde tussen de dosis en de vergiftigingsverschijnselen. Dit is een van de redenen waarom Paracelsus ook wel de grondlegger van de toxicologie genoemd.
De concentratie van de giftige stof en de duur waarin een persoon is blootgesteld aan deze giftige stof zorgen er samen voor welke dosis gif iemand heeft binnen gekregen. De duur van de blootstelling en de concentratie vormen samen ook de kans op schadelijke effecten voor de gezondheid van de persoon in kwestie.
Acute vergiftiging en chronische vergiftiging
In de toxicologie kan men onderscheid maken tussen acute vergiftiging en chronische vergiftiging. Deze twee soorten vergiftiging worden van elkaar onderscheiden door de duur van de blootstelling aan het gif:
- Acute vergiftiging kenmerkt zich doordat de schadelijke gevolgen van het gif direct of binnen zeer korte tijd zichtbaar of waarneembaar zijn bij de persoon.
- Chronische vergiftiging is een proces waarbij iemand gedurende lange tijd wordt blootgesteld aan een bepaalde (vaak geringe) hoeveelheid van een stof.
Andere factoren die invloed hebben op vergiftiging
Als men alleen kijkt naar de giftige eigenschappen van een bepaalde stof krijgt men maar een beperkt beeld van het gevaar. Niet alleen de concentratie en de blootstellingsduur zijn van belang. Er zijn meerdere factoren die een belangrijke rol hebben in het vergiftigingsproces. Men moet bijvoorbeeld ook kijken naar de persoon die te maken krijgt met giftige stoffen. Sommige personen zijn meer gevoelig voor vergiftiging dan andere personen. We noemen hieronder een aantal voorbeelden van factoren die van invloed kunnen zijn op de gevoeligheid voor vergiftiging:
- Het gewicht van een persoon.
- De leeftijd van een persoon.
- De gezondheid van de persoon.
- Zwangerschap.
- Geslacht van de persoon.
- Voeding die iemand heeft gehad.
Bovengenoemde punten hebben allemaal te maken met persoonlijke eigenschappen waar men nauwelijks invloed op heeft. Toch is het belangrijk om een inschatting te maken wat de persoonlijke toestand is van personen die in contact kunnen komen met giftig materiaal en giftige stoffen. Bij sommige personen zal vergiftiging ernstiger gevolgen hebben dan andere. De gevarengrens van giftige stoffen kan per persoon verschillen.
Gevarengrens van giftige stoffen
Men kan voor giftige stoffen een zogenaamde gevarengrens benoemen. Gevarengrenzen worden voor giftige stoffen bepaald en kunnen als uitgangspunt dienen. Een gevarengrens werd in het verleden wel aangeduid met de Maximaal Aanvaarde Concentratie (MAC). In het Engels staat MAC voor Maximum Allowable Concentration. Deze MAC-waarde werd gehanteerd voor giftige stoffen, dampen, gassen en vernevelde stoffen. Met de MAC-waarde werd de gevarengrens voor mensen aangegeven, tegenwoordig heeft men het over de grenswaarde. Deze grenswaarden komen voort uit Grenswaarden Stoffen op de Werkplek (GSW). In het GSW kan een werkgever doormiddel van de stofnaam opzoeken wat de huidige wettelijke grenswaarde is.
Er dient echter wel rekening gehouden te worden met het feit dat niet elk mens gelijk is. Dit is ook hiervoor beschreven. Er zijn verschillende persoonlijke kenmerken die er voor zorgen dat een persoon gevoeliger is voor gif of minder gevoelig. Daarnaast speelt natuurlijk ook de kans op vergiftiging een rol bij de inschatting van het risico van vergiftiging, daarover gaat de volgende alinea.
Gevarenkans met betrekking tot vergiftiging
Als men het heeft over de giftigheid van een bepaalde stof dan kijkt men naar de giftige eigenschappen van een stof. Dit wordt onder andere onderzocht in de toxicologie. Een andere factor is de gevarenkans. Dit is de kans dat men daadwerkelijk door de stof vergiftigd zal worden. Bedrijven kunnen en zullen maatregelen moeten nemen om de kans op vergiftiging zo klein mogelijk te maken of het liefst helemaal uit te sluiten. Dit kan bijvoorbeeld door het gif veilig op te bergen in ruimtes waar men niet zonder specifiek toestemming kan komen. Ook dient het gif te worden bewaard in behuizingen die tegen de schadelijke werking van het gif bestand zijn. Hiervoor zijn allemaal voorschriften die er voor zorgen dat de gevarenkans zo klein mogelijk wordt gemaakt. Hierbij kan men ook denken aan beheersmaatregelen.
Belangrijk: raadpleeg een arts!
Het spreekt voor zich dat men niet in contact moet komen met giftige stoffen. Wanneer men weet dat ergens giftige stoffen aanwezig zijn dan zal men deze plaats moeten vermijden en zal men overheden, leidinggevenden en specialisten op de hoogte moeten brengen. Het kan echter voorkomen dat men in contact is gekomen met giftige stoffen op de werkvloer of privé. In dat geval is het belangrijk om een arts te raadplegen. Het is belangrijk dat men goed antwoord kan geven op de vragen van de arts. De arts wil vaak weten wat de schadelijke effecten zijn die in je lichaam zijn opgetreden.
Ook zal de arts waarschijnlijk vragen gaan stellen over het soort gif en de duur waarin je bent blootgesteld aan het gif. Op basis daarvan kan een diagnose worden gesteld. Ook kan er nader onderzoek worden gedaan in het ziekenhuis. Hou er rekening mee dat sommige gifsoorten een incubatietijd hebben. Dit houdt in dat het schadelijke effect van het gif pas later duidelijk wordt. Dan kan het te laat zijn. Het raadplegen van een arts bij vergiftiging is daarom van groot belang. Indien een persoon dit zelf niet kan doen dan zal een collega, BHV-er, leidinggevende of omstander de arts moeten raadplegen.