Schoon metselwerk is het gedeelte van het metselwerk dat wordt afgevoegd en niet voorzien wordt van stucwerk of ander materiaal wat het metselwerk aan het zicht onttrekt. Schoon metselwerk wordt ook wel schoon werk genoemd of zichtwerk. Hierbij bedoelt men met het woord ‘schoon’ dat het metselwerk ‘mooi’ is of de ‘mooie kant’ van het metselwerk. Met de term zichtwerk doelt men op het feit dat het metselwerk in zicht komt en dus gezien kan worden. Daarom moet het metselwerk er zo netjes mogelijk uit zien. Uiteraard worden er nog wel voegen aangebracht tussen de stenen. De voeger zorgt er voor dat het metselwerk volledig wordt afgewerkt.
Schoon werk
Het schoon werk is de mooie kant van het metselwerk. Dit houdt ook in dat het metselwerk ook niet spatten van specie mag bevatten, het werk moet daarom ook in de letterlijke zin ‘schoon’ zijn. Daarnaast is het schoon werk ook in een bepaald verband vermetseld. Dit noemt men ook wel het metselverband. Als men klaar is met het metselen gaat men de voegen uit het schone deel wegkrabben. Deze voegen worden later afgevoegd. Niet alle gedeelten van een pand worden als schoon werk uitgevoerd. Met name de gevels, oftewel de voorkant van gebouwen, worden uitgevoerd als schoon werk.
Metseltermen
Als men wil begrijpen wat voor soort metselverband wordt toegepast is het belangrijk dat men zich verdiept in het vakjargon van de metselaar. Dit vakjargon kent een aantal woorden die de kanten van de stenen omschrijven. Een stek is bijvoorbeeld de lange kant van een baksteen en de kop is de korte kant (kopse kant).
Metselverband
Het metselverband is het motief waarin de stenen zijn gemetseld. Dit noemt men ook wel het steenverband. Er zijn verschillende soorten metselverbanden die men op de bouw gebruikt. Het metselverband dat de metselaar toepast is houdt verband met het type muur. Er zijn verbanden voor halfsteensmuren en er zijn verbanden voor steens muren (massieve muren). Veel een voorkomende metselverbanden voor halfsteensmuren is het halfsteens verband. Dit is het meest eenvoudige metselverband en wordt op de bouw het meeste toegepast. Hierbij overlappen de stenen elkaar voor de helft. Daarnaast is er het klezoorverband. Bij het klezoorverband overlappen de stenen elkaar voor een kwart. Een kwart deel van een steen wordt ook wel een klezoor genoemd vandaar de benaming klezoorverband. Naast het halfsteensverband en het klezoorverband worden voor halfsteens muren ook de volgende metselverbanden gebruiken:
- Vlaams verband, in dit metselverband werkt men met: een kop, een stek, een kop enzovoort.
- Noor(d)s of kettingverband, hierbij bestaat elke laag uit twee stekken en één kop.
- Wildverband, hierbij worden de koppen en stekken van de stenen in een willekeurig verband in het metselwerk opgenomen.
Voor steens muren oftewel massieve muren worden de volgende metselverbanden door metselaars toegepast:
- Koppenverband, hierbij worden stenen alleen met de kopse kant aan de schone kant gelegd.
- Staandverband, hierbij is de eerste metsellaag een koppenverband en de tweede laag is een laag van allemaal stekken achter elkaar. De stekken liggen allemaal precies boven elkaar met daar tussen een laag met kopsverband.
- Kruisverband, een kruisverband lijkt veel op het voorgenoemde verband alleen liggen de stekken niet precies boven elkaar maar liggen deze als een halfsteensverband ten opzichte van elkaar. Ook hier liggen er lagen van kopsverband tussen de lagen die bestaan uit stekken.
- Hollands verband, dit is een variant van kruisverband. Eigenlijk worden meerdere verbanden toegepast. Er zijn een aantal lagen die bestaan uit stekken en die worden vervolgens afgewisseld met een laag die bestaat uit kopsverband.
De metselverbanden zorgen voor het patroon van de bakstenen. Door de voegen uit te krabben en nieuwe voegen te laten plaatsen door een ervaren voeger ontstaat schoon werk oftewel het zichtwerk van de metselaar.