Binnen de werktuigbouwkunde is het belangrijk dat werkstukken vervaardigd zijn van de juiste maat. Het is echter onmogelijk om werkstukken van exact dezelfde maat te voorzien. Het gereedschap en het materiaal dat gebruikt wordt voor de vervaardiging van een werkstuk kunnen er voor zorgen dat er afwijkingen ontstaan in de maatvoering. Daarnaast heeft ook de machinebediener of werktuigbouwkundige invloed op de maatvoering van een werkstuk. De maximaal toegestane afwijking wordt aangegeven in toleranties. Internationaal wordt gebruik gemaakt van een ISO-passingstelsel hierin worden de toegestane toleranties aangegeven. Het Nederlands Normalisatie instituut heeft dit ISO-passingstelsel in normbladen vastgelegd.
Werktuigbouwkundigen kunnen gebruik maken van de toleranties en de gegevens uit het ISO-passingstelsel om na te gaan aan welke maatvoering een werkstuk moet voldoen. Vervolgens kunnen ze het vervaardigde werkstuk controleren of dit binnen de maximale tolerantie valt. Eén van de mogelijkheden om deze controle uit te voeren is kalibreren.
Wat is een kaliber?
Het woord kaliber komt uit de wapenindustrie. Met een kaliber wordt in de wapenindustrie de binnendiameter van een loop aangegeven. In deze industrie wordt doormiddel van kalibreren het geschut weer op het juiste kaliber gebracht en worden afwijkingen hersteld. Hierdoor moet de munitie zo effectief mogelijk door de loop heen het doel bereiken. Ook in de werktuigbouwkunde wordt gekalibreerd. Er wordt dan gebruik gemaakt van een kaliber.
Een kaliber wordt in de werktuigbouwkunde gebruikt om de maatvoering van een werkstuk te controleren. Het is een stuk gereedschap waarmee werkstukken en materialen met elkaar kunnen worden vergeleken. Ook kan de maat er mee worden opgenomen en kan er mee geijkt worden. Er zijn verschillende soorten kalibers. Deze zijn in twee hoofdgroepen in te delen. Er zijn kalibers voor inwendige maten en kalibers voor uitwendige maten.
Bekkaliber
Een bekkaliber is een voorbeeld van een kaliber waarmee uitwendige maten kunnen worden bepaald. In een bekkaliber bestaat uit een goedkeurzijde en een afkeurzijde. De goedkeurzijde moet over het hele werkstuk heen passen zonder dat daarbij geweld of druk wordt uitgeoefend. De goedkeurzijde bepaald de grootste grensmaat waarbinnen een werkstuk moet vallen.
De bek die niet mag passen wordt de afkeurzijde genoemd. Dit is de kleinste grensmaat. Wanneer een werkstuk hierbinnen past is het werkstuk te klein om binnen de tolerantie te vallen.
Penkaliber
Met een penkaliber worden de binnenmaten, of inwendige maten van een werkstuk bepaald. Het wordt gebruikt voor het meten van gaten in een werkstuk. Penkalibers hebben net als bekkalibers een goedkeurzijde en een afkeurzijde. De goedkeurzijde bevat het langste meetvlak. Deze zijde moet in het gat van het werkstuk passen zonder daarbij geweld of druk te gebruiken. Omdat het penkaliber regelmatig kan worden gebruikt is deze onderhevig aan slijtage. Daarom is de goedkeurzijde voorzien van het langste meetvlak. De afkeurzijde is voorzien van een klein meetvlak. De afkeurzijde mag niet in het gat van het werkstuk passen omdat het anders te groot is.
Overige kalibers
Naast bekkalibers en penkalibers zijn er nog verschillende andere kalibers die binnen de werktuigbouwkunde kunnen worden gebruikt voor het bepalen of een werkstuk binnen de gestelde tolerantie valt. Zo zijn er bijvoorbeeld nog vlakkalibers. Ook kunnen schroefdraadkalibers voor het controleren van uitwendige schroefdraad en inwendige schroefdraad kunnen worden gebruikt door de werktuigbouwkundige. Met kalibers moet zorgvuldig worden omgegaan. Ze moeten goed worden opgeborgen en vakkundig worden behandeld. Wanneer geweld wordt gebruikt kan extra slijtage of vervorming optreden waardoor het kaliber onbruikbaar wordt. Kalibers worden ook wel op een bepaalde temperatuur gehouden om er zeker van te zijn dat ze de juist maat behouden en aangeven wanneer ze worden gebruikt.